Fərqli muğam ifaçısı...-- Fuad Biləsuvarlı yazır
Tarix: 06-08-2025 | Saat: 10:43
Bölmə:Özəl | çapa göndər
Azərbaycan muğamının səsi deyildiyi an ilk yada düşən adlardan biri — Fərqanə Qasımovadır. O, muğamı təkcə oxumur, yaşayır, yaşadır. Həm musiqiçi, həm müəllim, həm də Azərbaycan qadınının səhnədəki duruşunu simvolizə edən bu sənətkar, illərdir ruhun dilini səsə çevirərək dünya auditoriyasına təqdim edir.
Muğamın dərinliyini, sirrini və yaradılış enerjisini o, belə ifadə edir — “Muğam bir yaradılışdır… Amma kim tərəfindən, necə yaradılıb, onu deyə bilmərik. Həm də muğam ruhi musiqidir. Dili bilməyənə belə ruhən ötürmək olur.”
Ustadlığa aparan yol
Fərqanə Qasımova 1979-cu il 6 avqust tarixində Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. İlk təhsilini S.Əzizov adına 41 saylı məktəbdə, sonradan isə Bakı şəhəri 7 saylı ümumtəhsil məktəbində davam etdirib. Rəşid Behbudov adına 2 saylı musiqi məktəbində fortepiano sinfini uğurla bitirib. 1996-cı ildə Bakı Musiqi Akademiyasının xanəndəlik fakültəsinə daxil olub, 2000-ci ildə məzun olaraq magistratura təhsilinə başlamış və 2002-ci ildə tamamlamışdır.
1988–1989-cu illərdə atası, Xalq artisti Alim Qasımovla birlikdə ilk konsert proqramları ilə çıxış edən Fərqanə xanım, 16 yaşından etibarən ABŞ, Avropa, Hindistan, Yaponiya, Çin, Meksika, Avstraliya, BƏƏ, Rusiya, Türkiyə, Kanada və bir çox ölkədə muğamın sədasını səhnələrə daşıyıb.
Səhnədən müəllimliyə
2003-cü ildən etibarən Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində müəllimə kimi fəaliyyət göstərən sənətkar, gənc istedadların yetişməsində də mühüm rol oynayır. 2004-cü ildə Qadın Səs festivalının laureatı olmuş və həmin festivalda mütəmadi iştirak edib. 2006-cı ildə Belçikalı rejissor Kris Delvill onun haqqında sənədli film çəkib.
Fəxri adlar və Musiqi zirvələri
- Prezident mükafatı — 07.05.2008
- Əməkdar Artist — 17.09.2008
- Tərəqqi medalı — 16.10.2021
- Solo konsertlər: 2014, 2015 (Nəva muğamı), 2017 — Heydər Əliyev Sarayında
- Albom: “Ona Doğru” (2013) — Dörd Fəsil hotelində təqdimat konserti
- YO-YO MA ilə “İpək Yolu” Ansamblında fəaliyyət (2005–2019)
- Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun” layihəsi ilə dünya səhnələrində çıxış
- Mark Morris rəqs qrupu və Kronos Kvarteti ilə birgə konsert proqramları və albom.
Ailə dəstəyi
Muğam yolçuluğunda ruhani dəstəyi ailəsindən alan Fərqanə xanım, sənət dünyasında Alim Qasımovla olan duetlərini “iki canda bir ruh” adlandırır. Onun atası — Alim Qasımov 1957-ci ildə Şamaxıda, anası — Tamila Aslanova isə 1957-ci ildə Bakıda doğulmuşdur. Qardaşı Qadir 1981- ci ildə, bacısı Dilrubə 1984 - cü ildə, və övladları — Fatimə (2001), Qəhhar, Həlimə, Mövlanə (üçüzlər, 2003) sənətkarın ailə portretini tamamlayır.
"Mənim biçimim artıq muğamla biçilib.”
— Fərqanə Qasımova
Fərqanə Qasımova Azərbaycan səhnəsinə uyğunlaşmır — o, səhnənin öz ruhuna çevrilib. Onun duruşu, davranışı və qadınlıq təfəkkürü zahiri qaydaların deyil, iç dünyasının nəticəsidir. Cəmiyyətin gözləntilərinə görə deyil, ruhunun verdiyi forma ilə yaşayır:
“Azərbaycan xanımı, Azərbaycan qadını cəmiyyətdə, səhnədə necə olmalıdırsa, elə düşünürəm ki, mən o biçimdəyəm.”
Bu ifadə, onun azadlıq anlayışının əsl mahiyyətini ortaya qoyur: azadlıq — özünü tanımaq, öz ruhunu qorumaq və onu cəmiyyətlə ahəng içində bölüşməkdir. Amma bu harmoniya düşüncə və zamanla formalaşır:
“Çox düşünürəm. Buna da bir az zaman lazımdır. Bu az zamanın çərçivəsində özümə hələ yer tapa bilmirəm.”
Fərqanə xanım özünün biçimini muğamla bərabər formalaşdırıb. O, bir qadın olaraq səhnədə sadəcə mövcud deyil — muğamın səsi ilə ruhunun əksini təqdim edir.
Fərqanə Qasımova 1996-cı ildən başlayaraq atası, dünya şöhrətli xanəndə Alim Qasımovla birgə bir çox beynəlxalq musiqi festivallarında və konsert proqramlarında səhnəyə çıxmışdır. Onların dueti, sadəcə bir musiqi sintezi deyil — ruhların birliyidir. Fərqanə xanım muğamın ruhi qatlarını elə bir səmimiyyətlə çatdırır ki, bu səs dili bilməyən auditoriyaya belə yol tapa bilir.
Onun ifası, muğamın ritmini və emosional yükünü təkcə texniki ustalıqla yox, daxili hissiyatla çatdırır. Bu səbəbdən də əcnəbi dinləyicilər bu musiqini alqışlarla, bəzən göz yaşları ilə qarşılayırlar:
“Muğam ruhi musiqi olduğuna görə, əcnəbilər də bunu çox gözəl qarşılayıb, eyni zamanda da çox gözəl qavrayırlar.”
Fərqanə Qasımovanın səsi təkcə Azərbaycan səhnəsində deyil, qlobal musiqi məkanında da tanınır. Onun ifası dinləyicilərlə yalnız emosional bağ yaratmır — eyni zamanda muğamı dil olmadan anlaşılan universal musiqi formasına çevirir. Bu, muğamın bəşəri və sərhədsiz mahiyyətinin canlı sübutudur.
Yaradıcılıq imzaları
1999-cu ildə Avropada işıq üzü görən “Dərin okean məhəbbəti” diski, muğamın romantik və mistik qatlarını dünya dinləyicisinə təqdim etdi. Ardınca — 2006-cı ildə — belçikalı rejissor Kris Delvill tərəfindən çəkilən “Meditation Day” adlı 53 dəqiqəlik sənədli film Fərqanə Qasımovanın musiqi dünyasına açılan ruhani pəncərə oldu.
Dəfələrlə Prezident mükafatına layiq görülən, 2008-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adı ilə təltif edilən sənətkar, milli sənətə verdiyi töhfələri təkcə səslə deyil, yaratdığı nüfuzla da yaşadır.
İpək Yolu ilə Ruhun Yolçuluğu
2002-ci ildə Belçikada keçirilən qadın ifaçıların festivalında ilk dəfə solo səhnəyə çıxan Fərqanə Qasımova, 2004-cü ildə Danimarkadakı konserti ilə Avropa dinləyicisinin qəlbinə toxundu. Hazırda dünya musiqiçilərindən ibarət “İpək Yolu” ansamblının üzvü olaraq, Yo-Yo Ma-nın rəhbərlik etdiyi “Böyük İpək Yolu” layihəsində fəal iştirak edir. Bu layihə vasitəsilə Azərbaycan muğamı, dünya səhnələrində sivilizasiyalar arasında musiqi dialoquna çevrilir.
Ruhdan səhnəyə — müəllimlik missiyası
2002-ci ildən fəaliyyət göstərdiyi Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində həm sənətini, həm təcrübəsini paylaşan Fərqanə xanım, müəllimliklə sənətkarlıq arasındakı xətti ruhani bağlılıqla birləşdirir. Onun yetirmələri muğamı yeni nəfəs, yeni baxışla davam etdirən nəsildir.
Musiqi sintezi — dəyişməz forma, açıq dialoq
“O iradlar keçmişdə, 20 il bundan əvvəldə qaldı. O iradlar sonradan öz yerini tutdu. Bu gün irad tutan yoxdur.”
Fərqanə xanım musiqi sintezinin ruhunu təhlil edərkən bildirir ki, muğam, pozula bilməyən forması ilə digər musiqi janrları ilə sintezə hazırdır — amma bu sintez muğamın mahiyyətini zədələmədən baş verməlidir:
“Azərbaycan muğamı bütün dünyanın musiqiləri ilə sintez olmağa açıqdır. Amma muğamı qorumaq şərtilə. Zatən muğam elə bir formadır ki, istəsən də onu poza bilməzsən.”
Onun bu mövqeyi, klassik musiqi estetikasının müasir dövrlə sintezə girməsinə dair cəsur bir nümunədir. Fərqanə Qasımova bu sintezin canlı rəmzinə çevrilərək, muğamın təkamülündə ruhu da, müasirliyi də bir araya gətirir.
Muğam yalnız bir musiqi janrı deyil — o, yaradılışın səsi, ilahi ruhun titrəməsidir. Bu səsin daşıyıcısı isə insan iradəsindən kənar, Allahın bir toxunuşu ilə seçilmişlərdir. Fərqanə Qasımova muğama yanaşmasında məhz bu fəlsəfəni önə çıxarır. Onun fikrincə, böyük sənətkarlıq istəklə və səylə yaranmır — o, ruhi missiyadır:
“Həyatda heç bir şey sifarişlə olmur. Əgər istəsək də, böyük xanəndələri həyata gətirək, bu mümkün olan şey deyil.”
“Onlar bizim iradəmizdən asılı olmayaraq Allah tərəfindən göndərilmiş böyük ustadlar olublar.”
Zamanın sarsıntısı — halal və haramın bir-birinə qarışdığı dövr — bu ruhların doğuluşuna əngəldir. Amma Fərqanə xanımın baxışı ümidsiz deyil. O, sənətə göstərilən dövlət diqqətini dəyərləndirir, musiqiçilərin ruhdan düşməməsi üçün göstərilən qayğını alqışlayır:
“Heydər Əliyev Fondu, dövlət başçılarımız İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva incəsənət xadimlərinə böyük diqqət göstərirlər. O diqqətin içində də böyük dəstək var.”
Bu sözlərdə həm ruhani təqdir, həm də milli şüur birləşir. İncəsənətə verilən dəstək təkcə maddi yox — yaradıcı insanın yaşamağa davam etməsi üçün gərəkli nəfəsdir.
Ruhla danışan səslər — Alim və Fərqanə
35 ildir ki, Alim Qasımovla birgə dünyanın səhnələrində muğam səsləndirən Fərqanə Qasımova üçün musiqi sadəcə zəngulədən ibarət deyil:
“Muğamda təkcə zəngulə, səs olmaz. Gərək muğam aləminə o qədər daxil olasan ki, onu dili bilməyən insana belə ruhən ötürə biləsən.”
Bu baxış onu muğamın ruhani səfiri edir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində onların duetləri göz yaşları, alqışlar və sükutla qəbul edilir:
“Əcnəbilər də bunu çox gözəl qarşılayıb, eyni zamanda da çox gözəl qavrayırlar.”
Muğamın məkanı — sərhədsiz Azərbaycan
Fərqanə xanım muğamın konkret coğrafiyaya aid edilməsinə qarşı çıxır. Qarabağ, Şirvan və Bakı məktəbləri kimi bölgü yanaşmalarını mədəni ayrımçılıq sayır:
“Heç kim deyə bilməz ki, muğam Qarabağda yaranıb. Elə bir şey yoxdur. Muğam Azərbaycanındır.”
O, muğamın bütöv millətin səsi olduğunu vurğulayır və deyir:
“Gərək Azərbaycan ayrı-seçkilik salmasın. Artıq vərdiş eləmək lazımdır ki, bu Azərbaycan muğamıdır.”
Vətən müharibəsindən sonra Şuşa, Füzuli kimi torpaqlarda səslənən muğam sadəcə musiqi yox — möcüzənin, həsrətin və qürurun səsləndiyi ruhi cavabdır:
“Maşallah olsun, ‘Xarıbülbül’ festivalı artıq öz fəaliyyətinə yenidən başlayıb.”
İki canda bir ruh — Ata-bala dueti
Fərqanə Qasımovanın atasına olan sənət sevgisi təkcə ailə bağı deyil — o, ruhani mirasdır. Alim Qasımovla duetlərini “iki canda bir ruh” adlandıran sənətkar, muğamın sirlərini öyrənmədən onları çatdırmağın mümkün olmadığını qeyd edir:
“Muğamın sirlərini bilməsəm o sirləri ötürə bilmərəm, içimdə ata-bala sevgisi olmasa da o sirləri ötürə bilmərəm.”
Bu sənət münasibətində təbəssüm də var, incə zarafat da — amma hər söz bir ustad dərsinə çevrilir:
“Deyirəm ki, ay kişi, qoy oxuyum də muğamı, nə istəyirsən məndən?! Özüm nə qədər ustad olsam da, onun hər bir iradı ustadlarına özünə belə böyük dərsdir.”
Fərqanə xanım özünü cəmiyyətə və səhnəyə uyğunlaşdırmır, əksinə, özü artıq o səhnənin ruhuna uyğun biçilib. Onun qadınlıq təfəkkürü, sənətkar duruşu məcburiyyətlə yox, varlıqla formalaşıb:
Azərbaycan xanımı cəmiyyətdə, səhnədə necə olmalıdırsa, elə düşünürəm ki, mən o biçimdəyəm.
O, sənətə azadlıqla yanaşır, lakin azadlığın içində məsuliyyət və özünüdərkin dərin qatları var. Bir tərəfdən müdrikdir, bir tərəfdən də hələ tam yerini axtaran düşünən ruh:
Çox düşünürəm. Buna da bir az zaman lazımdır. Bu az zamanın çərçivəsində özümə hələ yer tapa bilmirəm.
22 il boyunca Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində, son iki ildə isə İncəsənət Universitetində dərs deməklə o, muğamın gələcəyini yetişdirən ruh ustadına çevrilmişdir. Onun yetirmələri artıq səhnədə və müsabiqələrdə öz adlarını doğruldur:
Daşqın Kürçaylı... bizim tələbəmizdir. Muğam müsabiqəsində üçüncü yeri tutdu. Beynəlxalq müsabiqədə də üçüncü yerə çıxdı.
Bu sözlər sadəcə müəllim qüruru deyil — bu, muğamın sədası ilə biçilmiş yeni bir nəsil haqqında sevincdir. Fərqanə xanım həm ifaçıdır, həm də bir yol açandır — səsi ilə ruhu oyadıb, dərsi ilə ruhları yetişdirir.
P.S. Fərqanə Qasımova öz səsi ilə muğamı yaşadır, ruhu ilə ona can verir. Onun sənəti — sadəcə səsləndirdiyi notlar deyil, o sətirlərin arasında gizlənən İlahi təmasdır. Atasından miras aldığı sənət, öz iç dünyasında formalaşan qadınlıq və pedaqoji təcrübəsi onu təkcə bir ifaçı yox, bir muğam daşıyıcısına çevirir.
O, bu torpağın səsini dünyanın qəlbinə çatdırır. Həm Şuşada səslənən “Xarıbülbül” festivalında, həm Avropa səhnələrində, həm də tələbələrinin gözündə... Muğam onunla yaşayır, nəfəs alır və təkamül edir — öz kökünə xələl gətirmədən, ruhla sintez olunur.
O, muğamın içindən doğulmuş bir biçimdir. Bircə səsi ilə sözün də, susqunluğun da ifadəsinə çevrilir. Səhnədəki duruşu, ruhani yanaşması və ata-bala duetindəki ahəngi onu fərqli muğam ifaçısı kimi tanıdır.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI, AYB və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı, Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 06-08-2025 | Saat: 10:43
Bölmə:Özəl | çapa göndər
Azərbaycan muğamının səsi deyildiyi an ilk yada düşən adlardan biri — Fərqanə Qasımovadır. O, muğamı təkcə oxumur, yaşayır, yaşadır. Həm musiqiçi, həm müəllim, həm də Azərbaycan qadınının səhnədəki duruşunu simvolizə edən bu sənətkar, illərdir ruhun dilini səsə çevirərək dünya auditoriyasına təqdim edir.
Muğamın dərinliyini, sirrini və yaradılış enerjisini o, belə ifadə edir — “Muğam bir yaradılışdır… Amma kim tərəfindən, necə yaradılıb, onu deyə bilmərik. Həm də muğam ruhi musiqidir. Dili bilməyənə belə ruhən ötürmək olur.”
Ustadlığa aparan yol
Fərqanə Qasımova 1979-cu il 6 avqust tarixində Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. İlk təhsilini S.Əzizov adına 41 saylı məktəbdə, sonradan isə Bakı şəhəri 7 saylı ümumtəhsil məktəbində davam etdirib. Rəşid Behbudov adına 2 saylı musiqi məktəbində fortepiano sinfini uğurla bitirib. 1996-cı ildə Bakı Musiqi Akademiyasının xanəndəlik fakültəsinə daxil olub, 2000-ci ildə məzun olaraq magistratura təhsilinə başlamış və 2002-ci ildə tamamlamışdır.
1988–1989-cu illərdə atası, Xalq artisti Alim Qasımovla birlikdə ilk konsert proqramları ilə çıxış edən Fərqanə xanım, 16 yaşından etibarən ABŞ, Avropa, Hindistan, Yaponiya, Çin, Meksika, Avstraliya, BƏƏ, Rusiya, Türkiyə, Kanada və bir çox ölkədə muğamın sədasını səhnələrə daşıyıb.
Səhnədən müəllimliyə
2003-cü ildən etibarən Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində müəllimə kimi fəaliyyət göstərən sənətkar, gənc istedadların yetişməsində də mühüm rol oynayır. 2004-cü ildə Qadın Səs festivalının laureatı olmuş və həmin festivalda mütəmadi iştirak edib. 2006-cı ildə Belçikalı rejissor Kris Delvill onun haqqında sənədli film çəkib.
Fəxri adlar və Musiqi zirvələri
- Prezident mükafatı — 07.05.2008
- Əməkdar Artist — 17.09.2008
- Tərəqqi medalı — 16.10.2021
- Solo konsertlər: 2014, 2015 (Nəva muğamı), 2017 — Heydər Əliyev Sarayında
- Albom: “Ona Doğru” (2013) — Dörd Fəsil hotelində təqdimat konserti
- YO-YO MA ilə “İpək Yolu” Ansamblında fəaliyyət (2005–2019)
- Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun” layihəsi ilə dünya səhnələrində çıxış
- Mark Morris rəqs qrupu və Kronos Kvarteti ilə birgə konsert proqramları və albom.
Ailə dəstəyi
Muğam yolçuluğunda ruhani dəstəyi ailəsindən alan Fərqanə xanım, sənət dünyasında Alim Qasımovla olan duetlərini “iki canda bir ruh” adlandırır. Onun atası — Alim Qasımov 1957-ci ildə Şamaxıda, anası — Tamila Aslanova isə 1957-ci ildə Bakıda doğulmuşdur. Qardaşı Qadir 1981- ci ildə, bacısı Dilrubə 1984 - cü ildə, və övladları — Fatimə (2001), Qəhhar, Həlimə, Mövlanə (üçüzlər, 2003) sənətkarın ailə portretini tamamlayır.
"Mənim biçimim artıq muğamla biçilib.”
— Fərqanə Qasımova
Fərqanə Qasımova Azərbaycan səhnəsinə uyğunlaşmır — o, səhnənin öz ruhuna çevrilib. Onun duruşu, davranışı və qadınlıq təfəkkürü zahiri qaydaların deyil, iç dünyasının nəticəsidir. Cəmiyyətin gözləntilərinə görə deyil, ruhunun verdiyi forma ilə yaşayır:
“Azərbaycan xanımı, Azərbaycan qadını cəmiyyətdə, səhnədə necə olmalıdırsa, elə düşünürəm ki, mən o biçimdəyəm.”
Bu ifadə, onun azadlıq anlayışının əsl mahiyyətini ortaya qoyur: azadlıq — özünü tanımaq, öz ruhunu qorumaq və onu cəmiyyətlə ahəng içində bölüşməkdir. Amma bu harmoniya düşüncə və zamanla formalaşır:
“Çox düşünürəm. Buna da bir az zaman lazımdır. Bu az zamanın çərçivəsində özümə hələ yer tapa bilmirəm.”
Fərqanə xanım özünün biçimini muğamla bərabər formalaşdırıb. O, bir qadın olaraq səhnədə sadəcə mövcud deyil — muğamın səsi ilə ruhunun əksini təqdim edir.
Fərqanə Qasımova 1996-cı ildən başlayaraq atası, dünya şöhrətli xanəndə Alim Qasımovla birgə bir çox beynəlxalq musiqi festivallarında və konsert proqramlarında səhnəyə çıxmışdır. Onların dueti, sadəcə bir musiqi sintezi deyil — ruhların birliyidir. Fərqanə xanım muğamın ruhi qatlarını elə bir səmimiyyətlə çatdırır ki, bu səs dili bilməyən auditoriyaya belə yol tapa bilir.
Onun ifası, muğamın ritmini və emosional yükünü təkcə texniki ustalıqla yox, daxili hissiyatla çatdırır. Bu səbəbdən də əcnəbi dinləyicilər bu musiqini alqışlarla, bəzən göz yaşları ilə qarşılayırlar:
“Muğam ruhi musiqi olduğuna görə, əcnəbilər də bunu çox gözəl qarşılayıb, eyni zamanda da çox gözəl qavrayırlar.”
Fərqanə Qasımovanın səsi təkcə Azərbaycan səhnəsində deyil, qlobal musiqi məkanında da tanınır. Onun ifası dinləyicilərlə yalnız emosional bağ yaratmır — eyni zamanda muğamı dil olmadan anlaşılan universal musiqi formasına çevirir. Bu, muğamın bəşəri və sərhədsiz mahiyyətinin canlı sübutudur.
Yaradıcılıq imzaları
1999-cu ildə Avropada işıq üzü görən “Dərin okean məhəbbəti” diski, muğamın romantik və mistik qatlarını dünya dinləyicisinə təqdim etdi. Ardınca — 2006-cı ildə — belçikalı rejissor Kris Delvill tərəfindən çəkilən “Meditation Day” adlı 53 dəqiqəlik sənədli film Fərqanə Qasımovanın musiqi dünyasına açılan ruhani pəncərə oldu.
Dəfələrlə Prezident mükafatına layiq görülən, 2008-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adı ilə təltif edilən sənətkar, milli sənətə verdiyi töhfələri təkcə səslə deyil, yaratdığı nüfuzla da yaşadır.
İpək Yolu ilə Ruhun Yolçuluğu
2002-ci ildə Belçikada keçirilən qadın ifaçıların festivalında ilk dəfə solo səhnəyə çıxan Fərqanə Qasımova, 2004-cü ildə Danimarkadakı konserti ilə Avropa dinləyicisinin qəlbinə toxundu. Hazırda dünya musiqiçilərindən ibarət “İpək Yolu” ansamblının üzvü olaraq, Yo-Yo Ma-nın rəhbərlik etdiyi “Böyük İpək Yolu” layihəsində fəal iştirak edir. Bu layihə vasitəsilə Azərbaycan muğamı, dünya səhnələrində sivilizasiyalar arasında musiqi dialoquna çevrilir.
Ruhdan səhnəyə — müəllimlik missiyası
2002-ci ildən fəaliyyət göstərdiyi Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində həm sənətini, həm təcrübəsini paylaşan Fərqanə xanım, müəllimliklə sənətkarlıq arasındakı xətti ruhani bağlılıqla birləşdirir. Onun yetirmələri muğamı yeni nəfəs, yeni baxışla davam etdirən nəsildir.
Musiqi sintezi — dəyişməz forma, açıq dialoq
“O iradlar keçmişdə, 20 il bundan əvvəldə qaldı. O iradlar sonradan öz yerini tutdu. Bu gün irad tutan yoxdur.”
Fərqanə xanım musiqi sintezinin ruhunu təhlil edərkən bildirir ki, muğam, pozula bilməyən forması ilə digər musiqi janrları ilə sintezə hazırdır — amma bu sintez muğamın mahiyyətini zədələmədən baş verməlidir:
“Azərbaycan muğamı bütün dünyanın musiqiləri ilə sintez olmağa açıqdır. Amma muğamı qorumaq şərtilə. Zatən muğam elə bir formadır ki, istəsən də onu poza bilməzsən.”
Onun bu mövqeyi, klassik musiqi estetikasının müasir dövrlə sintezə girməsinə dair cəsur bir nümunədir. Fərqanə Qasımova bu sintezin canlı rəmzinə çevrilərək, muğamın təkamülündə ruhu da, müasirliyi də bir araya gətirir.
Muğam yalnız bir musiqi janrı deyil — o, yaradılışın səsi, ilahi ruhun titrəməsidir. Bu səsin daşıyıcısı isə insan iradəsindən kənar, Allahın bir toxunuşu ilə seçilmişlərdir. Fərqanə Qasımova muğama yanaşmasında məhz bu fəlsəfəni önə çıxarır. Onun fikrincə, böyük sənətkarlıq istəklə və səylə yaranmır — o, ruhi missiyadır:
“Həyatda heç bir şey sifarişlə olmur. Əgər istəsək də, böyük xanəndələri həyata gətirək, bu mümkün olan şey deyil.”
“Onlar bizim iradəmizdən asılı olmayaraq Allah tərəfindən göndərilmiş böyük ustadlar olublar.”
Zamanın sarsıntısı — halal və haramın bir-birinə qarışdığı dövr — bu ruhların doğuluşuna əngəldir. Amma Fərqanə xanımın baxışı ümidsiz deyil. O, sənətə göstərilən dövlət diqqətini dəyərləndirir, musiqiçilərin ruhdan düşməməsi üçün göstərilən qayğını alqışlayır:
“Heydər Əliyev Fondu, dövlət başçılarımız İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva incəsənət xadimlərinə böyük diqqət göstərirlər. O diqqətin içində də böyük dəstək var.”
Bu sözlərdə həm ruhani təqdir, həm də milli şüur birləşir. İncəsənətə verilən dəstək təkcə maddi yox — yaradıcı insanın yaşamağa davam etməsi üçün gərəkli nəfəsdir.
Ruhla danışan səslər — Alim və Fərqanə
35 ildir ki, Alim Qasımovla birgə dünyanın səhnələrində muğam səsləndirən Fərqanə Qasımova üçün musiqi sadəcə zəngulədən ibarət deyil:
“Muğamda təkcə zəngulə, səs olmaz. Gərək muğam aləminə o qədər daxil olasan ki, onu dili bilməyən insana belə ruhən ötürə biləsən.”
Bu baxış onu muğamın ruhani səfiri edir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində onların duetləri göz yaşları, alqışlar və sükutla qəbul edilir:
“Əcnəbilər də bunu çox gözəl qarşılayıb, eyni zamanda da çox gözəl qavrayırlar.”
Muğamın məkanı — sərhədsiz Azərbaycan
Fərqanə xanım muğamın konkret coğrafiyaya aid edilməsinə qarşı çıxır. Qarabağ, Şirvan və Bakı məktəbləri kimi bölgü yanaşmalarını mədəni ayrımçılıq sayır:
“Heç kim deyə bilməz ki, muğam Qarabağda yaranıb. Elə bir şey yoxdur. Muğam Azərbaycanındır.”
O, muğamın bütöv millətin səsi olduğunu vurğulayır və deyir:
“Gərək Azərbaycan ayrı-seçkilik salmasın. Artıq vərdiş eləmək lazımdır ki, bu Azərbaycan muğamıdır.”
Vətən müharibəsindən sonra Şuşa, Füzuli kimi torpaqlarda səslənən muğam sadəcə musiqi yox — möcüzənin, həsrətin və qürurun səsləndiyi ruhi cavabdır:
“Maşallah olsun, ‘Xarıbülbül’ festivalı artıq öz fəaliyyətinə yenidən başlayıb.”
İki canda bir ruh — Ata-bala dueti
Fərqanə Qasımovanın atasına olan sənət sevgisi təkcə ailə bağı deyil — o, ruhani mirasdır. Alim Qasımovla duetlərini “iki canda bir ruh” adlandıran sənətkar, muğamın sirlərini öyrənmədən onları çatdırmağın mümkün olmadığını qeyd edir:
“Muğamın sirlərini bilməsəm o sirləri ötürə bilmərəm, içimdə ata-bala sevgisi olmasa da o sirləri ötürə bilmərəm.”
Bu sənət münasibətində təbəssüm də var, incə zarafat da — amma hər söz bir ustad dərsinə çevrilir:
“Deyirəm ki, ay kişi, qoy oxuyum də muğamı, nə istəyirsən məndən?! Özüm nə qədər ustad olsam da, onun hər bir iradı ustadlarına özünə belə böyük dərsdir.”
Fərqanə xanım özünü cəmiyyətə və səhnəyə uyğunlaşdırmır, əksinə, özü artıq o səhnənin ruhuna uyğun biçilib. Onun qadınlıq təfəkkürü, sənətkar duruşu məcburiyyətlə yox, varlıqla formalaşıb:
Azərbaycan xanımı cəmiyyətdə, səhnədə necə olmalıdırsa, elə düşünürəm ki, mən o biçimdəyəm.
O, sənətə azadlıqla yanaşır, lakin azadlığın içində məsuliyyət və özünüdərkin dərin qatları var. Bir tərəfdən müdrikdir, bir tərəfdən də hələ tam yerini axtaran düşünən ruh:
Çox düşünürəm. Buna da bir az zaman lazımdır. Bu az zamanın çərçivəsində özümə hələ yer tapa bilmirəm.
22 il boyunca Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində, son iki ildə isə İncəsənət Universitetində dərs deməklə o, muğamın gələcəyini yetişdirən ruh ustadına çevrilmişdir. Onun yetirmələri artıq səhnədə və müsabiqələrdə öz adlarını doğruldur:
Daşqın Kürçaylı... bizim tələbəmizdir. Muğam müsabiqəsində üçüncü yeri tutdu. Beynəlxalq müsabiqədə də üçüncü yerə çıxdı.
Bu sözlər sadəcə müəllim qüruru deyil — bu, muğamın sədası ilə biçilmiş yeni bir nəsil haqqında sevincdir. Fərqanə xanım həm ifaçıdır, həm də bir yol açandır — səsi ilə ruhu oyadıb, dərsi ilə ruhları yetişdirir.
P.S. Fərqanə Qasımova öz səsi ilə muğamı yaşadır, ruhu ilə ona can verir. Onun sənəti — sadəcə səsləndirdiyi notlar deyil, o sətirlərin arasında gizlənən İlahi təmasdır. Atasından miras aldığı sənət, öz iç dünyasında formalaşan qadınlıq və pedaqoji təcrübəsi onu təkcə bir ifaçı yox, bir muğam daşıyıcısına çevirir.
O, bu torpağın səsini dünyanın qəlbinə çatdırır. Həm Şuşada səslənən “Xarıbülbül” festivalında, həm Avropa səhnələrində, həm də tələbələrinin gözündə... Muğam onunla yaşayır, nəfəs alır və təkamül edir — öz kökünə xələl gətirmədən, ruhla sintez olunur.
O, muğamın içindən doğulmuş bir biçimdir. Bircə səsi ilə sözün də, susqunluğun da ifadəsinə çevrilir. Səhnədəki duruşu, ruhani yanaşması və ata-bala duetindəki ahəngi onu fərqli muğam ifaçısı kimi tanıdır.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI, AYB və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı, Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
06-08-2025
09:32 "Brent" bahalaşdı
