Dil –millətin qan yaddaşı, tarixin ruhudur
Tarix: 01-08-2025 | Saat: 09:25
Bölmə:Manşet / Gündəm / Özəl / Yazar4 | çapa göndər
Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil; o, bir xalqın tarixi yaddaşı, milli kimliyi və mənəvi varlığıdır. Hər bir millətin ruhu onun dilində yaşayır. Dilin itirilməsi, əslində, xalqın yaddaşının silinməsi, mənəviyyatının qopması və tarixi yaddaşının pozulması deməkdir. Ona görə də Azərbaycan xalqı üçün ana dilimizin qorunması, inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi strateji milli və mənəvi məsələdir.
Tarix boyu Azərbaycan dili bir çox imperiyaların hökmranlığı altında olmasına baxmayaraq, öz varlığını qoruyub saxlamış, dövlət dili səviyyəsinə qədər yüksəlmişdir. Hələ Orta əsrlərdə saray və ədəbiyyat dili olaraq fars və ərəb dilləri üstünlük təşkil etsə də, Azərbaycan dili xalqın içində yaşayaraq öz gücünü saxlamış, xalqın ruhunu daşıyan ədəbiyyatda və xalq yaradıcılığında ifadəsini tapmışdır. Xalqımızın böyük mütəfəkkiri Məhəmməd Füzuli yazırdı:
Sözdür könül açarı, sözsüz könül qapalıdır,
Söz hikməti bilməyən, bəşərdən uzaq qalır.
Bu misralar göstərir ki, dil yalnız ifadə vasitəsi deyil, həm də könül aləminin, mədəniyyətin daşıyıcısıdır.
Azərbaycan xalqının minillik tarixində dil daim milli dirənişin əsas sütunlarından biri olmuşdur. Bu baxımdan Səfəvilər dövründə Azərbaycan türkcəsinin rəsmi saray dili kimi istifadə olunması mühüm tarixi mərhələ idi. Şah İsmayıl Xətai öz divanını Azərbaycan türkcəsində yazaraq dilin gücünü, poetik imkanlarını və dövlət səviyyəsində dəyərini ortaya qoymuşdur:
Türk dilinə kimsə verməz könül,
Mən verdim, könlümü türkcə dedim.
Bu misra təkcə poetik ifadə deyil, həm də milli dilə sahib çıxmaq çağırışıdır.
XX əsrin əvvəllərində, xüsusilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dil məsələsi yenidən dövlət səviyyəsində aktuallaşdı. 1918-ci ildə qəbul edilən qərarla türk dili (Azərbaycan dili) dövlət dili elan olundu. Bu, təkcə hüquqi akt deyil, həm də milli yaddaşa sahib çıxmaq demək idi. Cümhuriyyətin qurucularından Fətəli xan Xoyski demişdi: "Bizim üçün azadlıq qədər vacib olan şey – dildir."
Sovet dövründə Azərbaycan dili müəyyən repressiyalarla üz-üzə qalsa da, yenə də xalqın mənəvi dayaq nöqtəsi kimi yaşadı. Ana dili məktəblərində tədris olunmasına baxmayaraq, bir çox sahələrdə rus dili üstün tutulurdu. Buna baxmayaraq, Azərbaycan ziyalıları, müəllimləri, yazıçıları bu dilin yaşamasına və inkişafına xidmət etdilər. Bəxtiyar Vahabzadə bu dövrdə ana dilinin faciəsini belə ifadə etmişdi:
Ana dilim, sənə biganə qalanlar
Yad dilində düşünənlər, danışanlar...
Bil ki, bir gün adını da unudarlar.
Bu misralarda bir millətin dilinə etinasız yanaşmasının nə qədər acı nəticələrə səbəb ola biləcəyi əks olunub.
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra dilə münasibət də köklü şəkildə dəyişdi. 1995-ci il Konstitusiyamızın 21-ci maddəsində Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit olundu. Daha sonra 2002-ci ildə Prezident Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanun və digər sərəncamlar Azərbaycan dilinin hüquqi statusunu möhkəmləndirdi.
Mədəniyyətin bütün sahələrində – ədəbiyyat, musiqi, teatr, kino və televiziya – dil milli düşüncə tərzinin ifadə vasitəsi kimi çıxış edir. Mirzə Cəlil, Üzeyir Hacıbəyli, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Məmməd Araz, Elçin, Anar, Çingiz Abdullayev və digərlərinin əsərlərində dil həm sənət vasitəsi, həm də milli özünüdərk təzahürü olmuşdur.
Xalqın dilinə dövlətin qayğısı daimi olmalıdır. Məhz bu məqsədlə 2001-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dilinin istifadəsini təkmilləşdirmək haqqında” fərman, 2004-cü ildə “Azərbaycan dilində latın qrafikalı əlifbaya keçid haqqında” sərəncam, 2018-ci ildə isə “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dil siyasətinin təkmilləşdirilməsi haqqında” sərəncam qəbul edilmişdir.
Bu fərman və sərəncamlar yalnız hüquqi sənəd kimi yox, həm də milli-mənəvi strategiya kimi qəbul olunmalıdır. Çünki dövlət dili – sadəcə idarəetmə vasitəsi deyil, həm də xalqın özünüdərkidir.
Bu gün, informasiya əsrində, qloballaşmanın gücləndiyi bir dövrdə ana dilinin qorunması əvvəlkindən də zəruridir. Xarici dillərin, xüsusilə də internet və texnologiya vasitəsilə yayılan dillərin təzyiqi altında ana dilini saxlamaq üçün ailə, məktəb, televiziya və ədəbi mühit birgə səylə çalışmalıdır.
Unutmayaq ki, bir xalqın tarixi silinə bilər, coğrafiyası dəyişə bilər, amma dili yaşadığı müddətdə onun varlığı silinməz. Bu səbəbdən də Azərbaycan dilinə sahib çıxmaq hər bir azərbaycanlının milli borcudur.
Rəsul Rza yazırdı:
Dil var ki, xalqı yaşadır,
Dil var ki, xalqı susdurur.
Dil var ki, millətə can verir,
Dil var ki, milləti unudur...
Odur ki, bu gün Azərbaycan dilini yaşatmaq, onu sevmək və qorumaq hər birimizin mənəvi və vətəndaşlıq vəzifəsidir. Çünki dil – millətin qan yaddaşı, tarixin ruhudur. Onu sevməyə və tərənnüm etməyə dəyər!""
ANA DİLİM.
Ruhumuzun qidasıdır,
Həqiqətin sədasıdır,
Oğuz türkün nidasıdır,
Doğma, əziz, ana dilim!
Laylasında nənələrin,
Xoş ləhcəsi baldan şirin,
Sərvətidi xalqın, elin,
Doğma, əziz, ana dilim!
Sözü qılınc, kəsəri var,
Qayalarda əsəri var,
Hər kəlmədə hünəri var,
Doğma, əziz, ana dilim!
Dosta daim məhəbbəti,
Düşmənə kini, nifrəti,
Ölməzlikdi, şan- şöhrəti,
Doğma, əziz, ana dilim!
Çeşmə suyutək süzülüb,
Şerə, nəğməyə düzülüb,
Sorağı Göytürkdən gəlib,
Doğma, əziz, ana dilim!
Ucalığa uca dağdı,
Zirvələrə al bayraqdı,
Köksümüzə sancaq taxdı,
Doğma, əziz, ana dilim!
Yaşı ululardan ulu,
Xəzinədi, gövhər dolu,
Məmləkətin nicat yolu,
Doğma, əziz, ana dilim!
Xatirə Həsrət Göyçə
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 01-08-2025 | Saat: 09:25
Bölmə:Manşet / Gündəm / Özəl / Yazar4 | çapa göndər
Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil; o, bir xalqın tarixi yaddaşı, milli kimliyi və mənəvi varlığıdır. Hər bir millətin ruhu onun dilində yaşayır. Dilin itirilməsi, əslində, xalqın yaddaşının silinməsi, mənəviyyatının qopması və tarixi yaddaşının pozulması deməkdir. Ona görə də Azərbaycan xalqı üçün ana dilimizin qorunması, inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi strateji milli və mənəvi məsələdir.
Tarix boyu Azərbaycan dili bir çox imperiyaların hökmranlığı altında olmasına baxmayaraq, öz varlığını qoruyub saxlamış, dövlət dili səviyyəsinə qədər yüksəlmişdir. Hələ Orta əsrlərdə saray və ədəbiyyat dili olaraq fars və ərəb dilləri üstünlük təşkil etsə də, Azərbaycan dili xalqın içində yaşayaraq öz gücünü saxlamış, xalqın ruhunu daşıyan ədəbiyyatda və xalq yaradıcılığında ifadəsini tapmışdır. Xalqımızın böyük mütəfəkkiri Məhəmməd Füzuli yazırdı:
Sözdür könül açarı, sözsüz könül qapalıdır,
Söz hikməti bilməyən, bəşərdən uzaq qalır.
Bu misralar göstərir ki, dil yalnız ifadə vasitəsi deyil, həm də könül aləminin, mədəniyyətin daşıyıcısıdır.
Azərbaycan xalqının minillik tarixində dil daim milli dirənişin əsas sütunlarından biri olmuşdur. Bu baxımdan Səfəvilər dövründə Azərbaycan türkcəsinin rəsmi saray dili kimi istifadə olunması mühüm tarixi mərhələ idi. Şah İsmayıl Xətai öz divanını Azərbaycan türkcəsində yazaraq dilin gücünü, poetik imkanlarını və dövlət səviyyəsində dəyərini ortaya qoymuşdur:
Türk dilinə kimsə verməz könül,
Mən verdim, könlümü türkcə dedim.
Bu misra təkcə poetik ifadə deyil, həm də milli dilə sahib çıxmaq çağırışıdır.
XX əsrin əvvəllərində, xüsusilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dil məsələsi yenidən dövlət səviyyəsində aktuallaşdı. 1918-ci ildə qəbul edilən qərarla türk dili (Azərbaycan dili) dövlət dili elan olundu. Bu, təkcə hüquqi akt deyil, həm də milli yaddaşa sahib çıxmaq demək idi. Cümhuriyyətin qurucularından Fətəli xan Xoyski demişdi: "Bizim üçün azadlıq qədər vacib olan şey – dildir."
Sovet dövründə Azərbaycan dili müəyyən repressiyalarla üz-üzə qalsa da, yenə də xalqın mənəvi dayaq nöqtəsi kimi yaşadı. Ana dili məktəblərində tədris olunmasına baxmayaraq, bir çox sahələrdə rus dili üstün tutulurdu. Buna baxmayaraq, Azərbaycan ziyalıları, müəllimləri, yazıçıları bu dilin yaşamasına və inkişafına xidmət etdilər. Bəxtiyar Vahabzadə bu dövrdə ana dilinin faciəsini belə ifadə etmişdi:
Ana dilim, sənə biganə qalanlar
Yad dilində düşünənlər, danışanlar...
Bil ki, bir gün adını da unudarlar.
Bu misralarda bir millətin dilinə etinasız yanaşmasının nə qədər acı nəticələrə səbəb ola biləcəyi əks olunub.
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra dilə münasibət də köklü şəkildə dəyişdi. 1995-ci il Konstitusiyamızın 21-ci maddəsində Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit olundu. Daha sonra 2002-ci ildə Prezident Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanun və digər sərəncamlar Azərbaycan dilinin hüquqi statusunu möhkəmləndirdi.
Mədəniyyətin bütün sahələrində – ədəbiyyat, musiqi, teatr, kino və televiziya – dil milli düşüncə tərzinin ifadə vasitəsi kimi çıxış edir. Mirzə Cəlil, Üzeyir Hacıbəyli, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Məmməd Araz, Elçin, Anar, Çingiz Abdullayev və digərlərinin əsərlərində dil həm sənət vasitəsi, həm də milli özünüdərk təzahürü olmuşdur.
Xalqın dilinə dövlətin qayğısı daimi olmalıdır. Məhz bu məqsədlə 2001-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dilinin istifadəsini təkmilləşdirmək haqqında” fərman, 2004-cü ildə “Azərbaycan dilində latın qrafikalı əlifbaya keçid haqqında” sərəncam, 2018-ci ildə isə “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dil siyasətinin təkmilləşdirilməsi haqqında” sərəncam qəbul edilmişdir.
Bu fərman və sərəncamlar yalnız hüquqi sənəd kimi yox, həm də milli-mənəvi strategiya kimi qəbul olunmalıdır. Çünki dövlət dili – sadəcə idarəetmə vasitəsi deyil, həm də xalqın özünüdərkidir.
Bu gün, informasiya əsrində, qloballaşmanın gücləndiyi bir dövrdə ana dilinin qorunması əvvəlkindən də zəruridir. Xarici dillərin, xüsusilə də internet və texnologiya vasitəsilə yayılan dillərin təzyiqi altında ana dilini saxlamaq üçün ailə, məktəb, televiziya və ədəbi mühit birgə səylə çalışmalıdır.
Unutmayaq ki, bir xalqın tarixi silinə bilər, coğrafiyası dəyişə bilər, amma dili yaşadığı müddətdə onun varlığı silinməz. Bu səbəbdən də Azərbaycan dilinə sahib çıxmaq hər bir azərbaycanlının milli borcudur.
Rəsul Rza yazırdı:
Dil var ki, xalqı yaşadır,
Dil var ki, xalqı susdurur.
Dil var ki, millətə can verir,
Dil var ki, milləti unudur...
Odur ki, bu gün Azərbaycan dilini yaşatmaq, onu sevmək və qorumaq hər birimizin mənəvi və vətəndaşlıq vəzifəsidir. Çünki dil – millətin qan yaddaşı, tarixin ruhudur. Onu sevməyə və tərənnüm etməyə dəyər!""
ANA DİLİM.
Ruhumuzun qidasıdır,
Həqiqətin sədasıdır,
Oğuz türkün nidasıdır,
Doğma, əziz, ana dilim!
Laylasında nənələrin,
Xoş ləhcəsi baldan şirin,
Sərvətidi xalqın, elin,
Doğma, əziz, ana dilim!
Sözü qılınc, kəsəri var,
Qayalarda əsəri var,
Hər kəlmədə hünəri var,
Doğma, əziz, ana dilim!
Dosta daim məhəbbəti,
Düşmənə kini, nifrəti,
Ölməzlikdi, şan- şöhrəti,
Doğma, əziz, ana dilim!
Çeşmə suyutək süzülüb,
Şerə, nəğməyə düzülüb,
Sorağı Göytürkdən gəlib,
Doğma, əziz, ana dilim!
Ucalığa uca dağdı,
Zirvələrə al bayraqdı,
Köksümüzə sancaq taxdı,
Doğma, əziz, ana dilim!
Yaşı ululardan ulu,
Xəzinədi, gövhər dolu,
Məmləkətin nicat yolu,
Doğma, əziz, ana dilim!
Xatirə Həsrət Göyçə
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
12-08-2025
