jpg-1734953518.jpg)
Minsk Qrupunun təklif etdiyi sülh sazişləri seriyasından: “Ümumi dövlət”
Tarix: 16-04-2016 | Saat: 20:27
Bölmə:Seçilənlər-1 | çapa göndər
Qarabağda 4 günlük müharibə Minsk Qrupunu fəallaşdırıb, xüsusənhəmsədr ölkələrdən Rusiya tərəflərin hərbi əməliyyatları dayandırması və danışıqlar masası arxasına keçməsi üçün güclü təzyiqlər göstərib. Hələlik danışıqların başlayacağını göstərən əlamət yoxdur, bununla belə açıqlanıb ki, masa üzərində hansısa “Lavrov planı”, yaxud 2011-ci ildə Kazanda prezidentlərin imzalaması üçün nəzərdə tutulan sənədin müəyyən redaktələr edilmiş yeni variantıdır.
Hansı ki, həmin sənəd məzmunu artıq bəlli olan, Dağlıq Qarabağın yekun statusunun referendumda müəyyən edilməsi müddəasını özündə əks etdirən Madrid prinsiplərinə əsaslanır. Və Ermənistanın keçmiş xarici işlər naziri Vardan Oskanyan deyir ki, hələ ermənilərə Madrid prinsipləri qədər sərfəli olan nizamlama variantı olmamışdı.
Belə görünür ki, Oskanyan haqlıdır. Çünki 22 ildir davam edən danışıqlarda Minsk Qrupunun irəli sürdüyü təkliflərin heç birində Dağlıq Qarabağın müstəqilliyinə “Madrid prinsipləri”ində olduğu qədər faktiki təminat yaradılmırdı. Üstəlik ətraf rayonların boşaldılmasının formatı da indikindən daha məqbul görünürdü.
Ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarında prezident Heydər Əliyevin göstərişi ilə Minsk Qrupunun danışıqlarda tərəflərə ayrı-ayrı vaxtlarda təqdim etdiyi üç saziş layihəsi mətbuatda dərc edildi. Bu təkliflərdən ikisini-“Paket həll variantı”nı və “Mərhələli həll variantı”nı Azərbaycan tərəfi danışıqlar üçün əsas kimi qəbul edib. “Ümumi dövlət” modeli isə rədd edilib. O vaxt bu təkliflər ətrafında geniş polemikalar aparılıb.
Virtualaz.org Qarabağda son döyüşlərdən sonra vasitəçilərin sülh təklifləri ətrafında müzakirələrin qızışdığını, “5 rayon qaytarılır” məzmunlu bəyanatları nəzərə alaraq 17 il əvvəl dərc edilmiş həmin sənədləri növbə ilə təkrar oxucuların nəzərinə çatdırır. Və onlarla indiki “Madrid prinsipləri”, yaxud “Kazan sənədi” arasında müqayisə aparmağı təklif edir. Beləliklə,
ATƏT-in Minsk Qrupunun təklif etdiyi «Ümumi dövlət» variantı
Bu sənəd 1998-ci ilin noyabrında tərəflərə təqdim edilib. Təklifin mahiyyəti belədir ki,Dağlıq Qarabağ Azərbaycan sərhədləri daxilində respublika formasında dövlət və ərazi vahidi statusu əldə edir, Azərbaycanla birlikdə ümumi dövlət yaradır. Azərbaycan sənədi ərazi bütövlüyünə qarşı hörmətsizlik kimi qiymətləndirərək rədd edib.
Mətn
Dağlıq Qarabağ silahlı münaqişəsinin nizamlanması üzrə hərtərəfli sazişin prinsipləri haqqında.
Beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri, o cümlədən dövlətlərin ərazi bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsiplərinə uyğun olaraq, Dağlıq Qarabağ münaqişəsini sülh yolu ilə tənzimləməkdə qətiyyətli olan Ermənistan, Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ aşağıdakılar barədə razılığa gəlirlər:
I. Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş
Tərəflər aşağıdakı müddəaları özündə birləşdirən Dağlıq Qarabağın statusu haqqında saziş bağlayırlar:
Dağlıq Qarabağ respublika formasında dövlət və ərazi qurumudur və Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədləri daxilində onunla ümumi dövlət yaradır.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ vəzifələr bölgüsü və müvafiq dövlət orqanları arasında səlahiyyətlərin qarşılıqlı təhvili haqqında Konstitusiya qanununa bərabər olacaq saziş imzalayırlar.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ ümumi məsələlərə aid siyasət və fəaliyyətin müəyyən edilməsi üçün prezidentlərin, baş nazirlərin və parlament sədrlərinin təmsilçilərinin daxil olduğu Müştərək Komitə yaradırlar.
Müştərək fəaliyyəti koordinasiya etmək və əlaqə saxlamaq üçün Bakı və Stepanakertdə müvafiq olaraq Dağlıq Qarabağın və Azərbaycanın nümayəndəlikləri yaradılır.
Dağlıq Qarabağ iqtisadiyyat, elm, mədəniyyət, idman və humanitar sahələrdə xarici dövlətlər və əlaqəli regional və beynəlxalq təşkilatlarla xaricdə müvafiq nümayəndələri olmaqla, birbaşa xarici əlaqələr yaratmaq hüququna malik olacaq.
Dağlıq Qarabağın siyasi partiyaları və ictimai təşkilatları xarici ölkələrin siyasi partiyaları və ictimai təşkilatları ilə əlaqə yaratmaq hüququna malik olacaqlar.
Dağlıq Qarabağ onun maraqlarına toxunan məsələlər üzrə Azərbaycanın xarici siyasətində iştirak edir. Bu cür məsələlərə dair qərarlar hər iki tərəfin razılığı olmadan qəbul edilə bilməz.
Dağlıq Qarabağ hökumətinin xüsusi mənafeləri olan xarici ölkələrdəki Azərbaycan səfirliklərində və ya konsulluqlarında öz nümayəndələri ola bilər, həmçinin Dağlıq Qarabağın maraqlarına toxunan beynəlxalq danışıqlarda iştirak üçün Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində öz mütəxəssislərini öndərə bilər.
Dağlıq Qarabağın sərhədləri keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sərhədlərinə uyğun olacaq. Onların mümkün dəqiqləşdirilməsi və ya dəyişdirilməsi Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ arasında xüsusi qarşılıqlı razılaşmanın obyekti ola bilər.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ arasında sərhədlər bir-birlərinin silahsız vətəndaşlarının sərbəst hərəkəti üçün qarşılıqlı şəkildə açıq olacaq. Səfərlər və işgüzar münasibətlərin aparılması zamanı onlar gömrük və ya digər rüsumlardan azad olacaqlar.
Daimi yaşayış hüququnun verilməsi müvafiq hökumətlərin səlahiyyətlərinə daxil olacaq.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ mübahisələrin nizama salınması üçün güc və ya gücün tətbiqi ilə bağlı hədələrdən istifadə etməyəcəklər. Müştərək Komitənin həll edə bilmədiyi mübahisə və fakir ayrılıqlarının yarandığı təqdirdə, Tərəflər ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin konsultativ rəyi üçün müraciət edə bilər, bu rəy son qərar qəbul edilən zaman nəzərə alınacaq.
Dağlıq Qarabağın statusuna aşağıda sadalanan hüquq və imtiyazlar daxildir - bunlar Minsk Konfransı tərəfindən təsdiqlənmiş Dağlıq Qarabağın Statusu haqqında Sazişdə rəsmiləşəcəklər:
1. Dağlıq Qarabağın referendumda Dağlıq Qarabağ sakinləri tərəfindən qəbul edilmiş öz konstitusiyası olacaq. Dağlıq Qarabağın Statusu haqqında Sazişin müddəaları bu Konstitusiyaya daxil ediləcək. Bu sazişin qanunvericiliyə daxil edilməsi üçün Azərbaycan həmçinin öz Konstitusiyasına dəyişikliklər edəcək. Bu Sazişin müddəaları və ya onu daxil edən Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan Konstitusiyalarının müvafiq hissəsi hər üç tərəfin razılığı olmadan dəyişdirilə bilməz.
2. Dağlıq Qarabağ ərazisində Dağlıq Qarabağın Konstitusiyası və qanunları qüvvədədir. Azərbaycanın qanunları, qaydaları və icra qərarları Dağlıq Qarabağın Konstitusiyası və qanunlarına zidd olmadığı halda Dağlıq Qarabağ ərazisində qüvvədədirlər.
3. Dağlıq Qarabağın öz bayrağı, gerbi və himni olacaq.
4. Dağlıq Qarabağ öz Konstitusiyasına uyğun olaraq sərbəst formada öz qanunverici, icraedici və məhkəmə orqanlarını yaradır.
5. Dağlıq Qarabağ vətəndaşları şəxsiyyət vəsiqəsi kimi xüsusi «Dağlıq Qarabağ» möhürlü Azərbaycan pasportlarına malik olacaqlar. Yalnız Dağlıq Qarabağ hökuməti və onun səlahiyyət verdiyi idarə bu cür pasport vermək hüququna malik olacaqlar. Erməni mənşəli Dağlıq Qarabağ vətəndaşları Ermənistana emiqrasiya edə bilərlər və ora daimi yaşayış məqsədilə köçdükləri halda, bu ölkənin qanunlarına uyğun olaraq Ermənistan vətəndaşlığını ala bilərlər.
6. Dağlıq Qarabağ əhalisi Azərbaycan parlamentinə deputatları seçmək və Azərbaycan prezidenti seçkilərində iştirak etmək hüququna malikdir.
7. Dağlıq Qarabağ sərbəst iqtisadi bölgə olacaq, Azərbaycanın pul əskinazları ilə bərabər dövriyyəsi olan öz pul əskinazlarını emissiya etmək və həmçinin öz markalarını nəşr etmək hüququna malik olacaq.
8. Dağlıq Qarabağın Ermənistan və Azərbaycanla sərbəst və maneəsiz nəqliyyat və rabitə əlaqələrinə hüququ olacaq.
9. Dağlıq Qarabağ könüllü əsaslarla formalaşan milli qvardiyaya (təhlükəsizlik qüvvələrinə) və polis qüvvələrinə malik olacaq. Bu qüvvələr Azərbaycan hökumətinin razılığı olmadan, Dağlıq Qarabağdan kənarda fəaliyyət göstərə bilməzlər.
10. Dağlıq Qarabağ hökumətinin icazəsi olmadan Azərbaycan ordusunun, təhlükəsizlik qüvvələrinin və polisinin Dağlıq Qarabağ ərazisinə daxil olmaq hüququ olmayacaq.
11. Erməni dili Dağlıq Qarabağda əsas rəsmi dildir, ikinci rəsmi dil - Azərbaycan dilidir. Dağlıq Qarabağ vətəndaşları həmçinin bütün rəsmi və qeyri-rəsmi hallarda digər doğma dillərdən istifadə edə bilərlər.
12. Dağlıq Qarabağın büdcəsi öz mənbələrindən gələn vəsaitdən təşkil olunacaq. Dağlıq Qarabağ hökuməti Azərbaycan və xarici şəxslərin və şirkətlərin sərmayə yatırımlarını həvəsləndirəcək və onlara zəmanət verəcək.
II. Laçın dəhlizinə dair Laçın rayonunun xüsusi rejiminə aid Azərbaycanın və Dağlıq Qarabağın razılığı ilə digər qərarlar qəbul edilməzsə, Dağlıq Qarabağ və Ermənistan arasında maneəsiz əlaqələr məqsədilə Dağlıq Qarabağ tərəfindən Laçın dəhlizindən istifadə məsələsi ayrıca razılaşmanın obyekti olacaq. Laçın rayonu həmişəlik tam hərbsizləşdirilmiş bölgə qalmalıdır.
III. Şuşa və Şaumyan şəhərlərinə dair Tərəflər razılaşırlar ki, bütün azərbaycanlı qaçqınlar Şuşa şəhərində öz yaşayış yerlərinə qayıda bilərlər. Onların təhlükəsizliyinə Dağlıq Qarabağın müvafiq hökumət orqanları tərəfindən zəmanət veriləcək. Onlar Dağlıq Qarabağın bütün vətəndaşları ilə eyni hüquqlara, o cümlədən siyasi partiyaların yaradılması, bütün səviyyəli seçkilərdə iştirak, dövlət qanunverici orqanlarına və yerli özünüidarə orqanlarına seçilmək, dövlət işinə və Mühüm sənədlər həmçinin hüquq-mühafizə orqanlarına işə qəbul olmaq hüququna malik olacaqlar. Bu cür hüquqları Şaumyan şəhərinə qayıdan erməni qaçqınları da alacaq. Şuşa və Şaumyan şəhərlərinin sakinləri yollardan zəmanətli istifadə edə biləcək, Azərbaycanın və Dağlıq Qarabağın digər bölgələri ilə rabitə və münasibətlər saxlaya biləcəklər.
Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan hökumətləri Şuşa və Şaumyan şəhərlərində ATƏT-in demokratik təsisatlar və insan hüquqları üzrə Bürosunun nümayəndəliklərinin yerləşdirilməsinə və işinə yardım göstərirlər.
* * *
Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş üç tərəf arasında imzalanır və Minsk Konfransının təsdiqindən sonra qüvvəyə minir.
IV. Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş
Tərəflər razılaşırlar ki, silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Sazişə aşağıdakı müddəalar daxil olacaq:
I. Tərəflər öz aralarında mübahisələrin nizamlanması üçün zor hədələrindən və ya zor tətbiqindən imtina edirlər. Onlar bütün belə mübahisələri, o cümlədən bu Sazişin həyata keçirilməsi ilə bağlı yarana biləcək istənilən mübahisələri sülh yolu ilə, ilk növbədə danışıqlar yolu ilə və ya ATƏT-in Minsk prosesi çərçivəsində həll edirlər.
II. Tərəflər öz silahlı qüvvələrini aşağıdakı müddəalara və əlavə I-də verilmiş təfsilatlara əsasən çıxarırlar:
A. Çoxmillətli ATƏT qüvvələrinin ön dəstəsinin hərbi nöqteyi-nəzərdən təyin olunmuş bufer zonasında ilkin yerləşdirilməsi imkanını yaratmaq, tərəfləri bu xətt boyunca aralamaq və qoşunların çıxarılmasının ikinci mərhələsi zamanı təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə, birinci mərhələdə hazırkı təmas xətti boyunca Dağlıq Qarabağdan şərq və cənub istiqamətlərində yerləşən qüvvələr Yüksək Səviyyəli Planlama Qrupunun (YSPQ) tövsiyələrini nəzərə alınmaqla əlavə 1-də verilmiş qrafik üzrə eyni əlavədə təyin olunmuş xətlərə çəkilirlər.
B. İkinci mərhələdə qüvvələr əlavə 1-də verilmiş qrafikə uyğun aşağıdakı qaydada çıxarılırlar:
(1) Ermənistan Respublikasının sərhədlərindən kənarda yerləşən istənilən Ermənistan qoşunları bu sərhədlərin daxilinə çəkilirlər.
(2) Dağlıq Qarabağ qoşunları Dağlıq Qarabağ və Ermənistan arasında maneəsiz əlaqə barədə razılaşmanın əldə olunmasına qədər Laçın rayonu istisna olmaqla, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin 1988-ci ilin hüdudları daxilinə çıxarılır.
(3) Azərbaycan qoşunları YSPQ tövsiyələri əsasında əlavə 1-də razılaşdırılmış xətlərdən kənara və Ermənistanın istənilən ərazisindən çıxarılır.
(4) Ağır silahlar ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrinin nəzarəti altında əlavə 1-də ifadə edilmiş şəffaflıq və cavabdehlik tələblərinə riayət etməklə YSPQ tövsiyələri əsasında bu əlavədə göstərilmiş yerlərə aparılır.
III. Qoşunların bu cür çıxarılması nəticəsində boşalmış ərazilər əlavə 2-də təfsilatı ilə göstərilən bufer zonasını və ayırıcı zonanı təşkil edirlər:
A. Qoşunlar çıxarıldıqdan sonra bufer zonası Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin 1988-ci ilin hüdudları boyunca yerləşir. Əlavə razılaşma əldə edildikdə, bu zona həmçinin Laçın rayonunun hüdudları boyunca təyin edilə bilər. Bufer zonası məskunlaşmamış qalır və ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrindən başqa bu zona tamamilə hərbsizləşdirilir
B. Əlavə 2-də təfsilatı ilə verildiyi kimi, ayırıcı zona Daimi Müştərək Komissiya ilə birgə fəaliyyətinə icazə verilmiş qüvvələr istisna olmaqla hərbsizləşdirilir. Bu qüvvələrə daxildir:
(1) - sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələri;
(2) - Azərbaycanın sərhəd patrulu və mina təmizləyən bölmələri;
(3) - sayı və silahı əlavə 2-də təyin olunmaqla Azərbaycanın mülki polisi;
C. Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, bufer və ayırıcı zonalarda ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrinin nəzarəti altında uçuşsuz zona yaradılır və Tərəflər bu zonalarda hərbi uçuşlar həyata keçirmirlər.
D. Maddə II-yə müvafiq olaraq, qoşunların çıxarılmasından sonra Dağlıq Qarabağ rəhbərliyinin nəzarət etdiyi bütün ərazilərin təhlükəsizliyi Dağlıq Qarabağın mövcud hərbi və təhlükəsizlik strukturları tərəfindən təmin edilir.
IV. 1994-cü il ATƏT-in Budapeşt Sammitinin qərarlarına uyğun olaraq, Maddə 7-də müəyyən edildiyi kimi, Tərəflər Daimi Müştərək Komissiya (DMK) və Ermənistan-Azərbaycan Hökumətlərarası Komissiya (EAHK) ilə birgə fəaliyyət göstərəcək sülhün qorunması üzrə ATƏT-in çoxmillətli əməliyyatını (SQƏ) dəvət edir və onun yerləşdirilməsində köməklik göstərirlər.
Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, SQƏ qoşunların və ağır silahların çıxarılmasına, hərbi uçuşların qarşısının alınmasına, hərbsizləşdirmə rejiminə əməl edilməsinə və Ermənistan-Azərbaycan sərhədində vəziyyətə nəzarət edir. Sülhün qorunması əməliyyatı BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnaməsi ilə ilkin müddəti bir ildən artıq olmamaq şərti ilə təsis edilir və ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin tövsiyəsi ilə lazım gəldikdə müddəti uzadılır.
Tərəflər razılaşırlar ki, sülhün qorunması üzrə çoxmillətli əməliyyat regiondakı vəziyyətdən və münaqişənin hərtərəfli tənzimləmə sürətindən asılı olaraq, minimal müddətdə davam edəcək. Tərəflər bu Sazişin həyata keçirilməsini təmin etmək və sülhün qorunması üzrə əməliyyatın pozulmasının və dayandırılmasının qarısını almaq məqsədilə, bütünlüklə SQƏ ilə əməkdaşlıq edirlər.
V. Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, Tərəflər ayırıcı zonada məcburi köçkünlərin əvvəlki daimi yaşayış yerlərinə təhlükəsiz və könüllü qayıdışına yardım edirlər. Bu zonada demilitarizasiya rejiminə riayət olunmasında bütün Tərəfləri əmin etmək üçün SQƏ Daimi Müştərək Komissiya ilə əməkdaşlıq edərək qayıdan əhalinin təhlükəsizliyinə nəzarət edir.
Tərəflər 1987-ci ildən sonra Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münaqişənin və gərginliyin nəticəsində bu Sazişlə və ya müfəssəl tənzimləmə ilə əhatə olunmayan digər köçkün düşmüş şəxslərin təcili, təhlükəsiz və könüllü qayıdışını təmin etmək barədə danışıqlar aparırlar.
VI. Əlavə 3-də verilmiş qrafik və müəyyən olunmuş konkret müddəalara uyğun olaraq, Tərəflər qüvvələrin çıxarılması ilə eyni zamanda yolların, dəmir yolların, elektrik və kommunikasiya xətlərinin, ticarət və digər münasibətlərin bərpasını və ən qısa müddətdə bu məqsədlərə nail olmaq üçün bütün lazımi işləri nəzərdə tutan tədbirləri dərhal həyata keçirirlər.
Tərəflər hamının, o cümlədən etnik azlıqların bu kommunikasiya xətlərindən istifadə etməsinə zəmanət verirlər. Etnik azlıqlara həmçinin bölgənin digər yerlərində yaşayan öz etnik qrupları ilə əlaqə yaratmaq imkanına zəmanət verilir. Hər bir Tərəf bütün blokadaların götürülməsini və maneəsiz bütün digər tərəflərə yüklərin və sərnişinlərin daşınmasını təmin etməyi öhdəsinə götürür. Tərəflər öz aralarında sərbəst və təhlükəsiz dəmir yol əlaqəsinə zəmanət verirlər.
VII. Münaqişə nəticəsində saxlanılmış bütün şəxslərin tez və təhlükəsiz qaytarılması, itkin düşmüş şəxslərin aqibətinin araşdırılması, bütün cəsədlərin repatriasiyası və münaqişədən zərər çəkmiş rayonların bərpası məqsədi ilə bu rayonlara Tərəflərin nəzarət etdikləri ərazilərdən humanitar və digər yardımın ayrıseçkilik olmadan çatdırılması üçün, Tərəflər Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi, Qaçqınlar üzrə BMT Ali Komissarı və digər humanitar təşkilatlarla hərtərəfli əməkdaşlıq edirlər. Tərəflər etimadın artırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsi sahəsində ATƏT-in SQƏ ilə Daimi Müştərək Komissiya vasitəsilə əməkdaşlıq edirlər.
VIII. Tərəflər təxirsiz Azərbaycan və Dağlıq Qarabağa aid olan problemlərə dair bu Sazişin müddəalarının yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək məqsədilə, Daimi Müştərək Komissiya (DMK) təsis edirlər. DMK-nın sədri ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin nümayəndəsidir, iki sədr müavinindən biri Azərbaycanı, digəri isə Dağlıq Qarabağı təmsil edir. DMK-nın əsas vəzifəsi Sazişin həyata keçirilməsinə nəzarətdən ibarətdir;
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin nümayəndəsinin vəzifələri ixtilaf hallarında vasitəçilik etmək və təbii fəlakətlər kimi fövqəladə hallarda tədbirlərə sanksiya verməkdən ibarətdir. DMK-nın hərbi, iqtisadi, humanitar, mədəniyyət və rabitə sahələri üzrə yardımçı komissiyaları var. DMK-nin strukturu, vəzifələri və digər aidiyyəti olan məsələlər əlavə 4-də göstərilib.
IX. Tərəflər Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədyanı insidentlərin təxirsiz qarşısının alınmasına yardım göstərən, hər iki ölkənin sərhəd qoşunları və digər müvafiq təhlükəsizlik qüvvələri arasında əlaqə yaradan və yolların, dəmir yollarının, rabitə xətlərinin, boru kəmərlərinin, ticarət və digər əlaqələrin açılmasına nəzarət və yardım edən Ermənistan-Azərbaycan Parlamentlərarası Komissiyası (EAPK) yaradırlar. EAPK-ya iki həmsədr rəhbərlik edir: biri - Ermənistandan, digəri - Azərbaycandan. ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri tərəfindən təyin olunmuş təmsilçi bu Komissiyaya daxildir. EAPK-nin strukturu, vəzifələri və digər təfərrüatları əlavə 5-də verilib.
X. Regionda təhlükəsizliyin artırılmasını, o cümlədən hərbi şəffaflığı və ATƏT sazişinin tam şəkildə icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası müvafiq beynəlxalq və regional forumlarda ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqlarda iştirak edirlər.
XI. Hər bir Tərəf digər Tərəflərin və onların əhalisinin təhlükəsizliyinə tam hörmət edir. Tərəflər ticarətə və normal münasibətlərə yardım göstərərək öz xalqları arasında mehriban qonşuluq əlaqələrinin inkişafını öhdələrinə götürürlər və bu Sazişi və ya mehriban münasibətləri poza bilən bəyanat və ya əməllərdən çəkinirlər.
XII. Sülhün qorunması və qoşunların çıxarılmasına nəzarətə aid olan yuxarıda göstərilmiş konkret müddəalara əlavə olaraq, və 1992-ci il Helsinki sənədində və 1994-cü il Budapeşt sənədində öz əkslərini tapmış ATƏT-in müvafiq prinsip və öhdəçiliklərini xatırladaraq, ATƏT müvafiq mexanizmlər vasitəsilə bu Sazişin tam həyata keçirilməsinə nəzarət edir və bu prinsip və qərarlara əsasən bu Sazişin şərtlərinin pozulmasına qarşı müvafiq addımlar atır.
XIII. Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş üç Tərəf arasında imzalanır və Minsk Konfransının təsdiqi və üç Tərəfin parlamentləri tərəfindən ratifikasiyasından sonra qüvvəyə minir.
XIV. Sazişlər imzalandıqdan və Minsk Konfransında təsdiq olunduqdan sonra Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası öz aralarında tam diplomatik münasibətlər yaradıb, səfir səviyyəsində daimi diplomatik missiyaları təyin edirlər.
V. Zəmanətlər haqqında
1. Tərəflər bu Sazişin müddəalarına, o cümlədən Dağlıq Qarabağ, onun əhalisi və qayıdan məcburi köçkünlərin təhlükəsizlik zəmanətlərinə əməl olunmasını təmin etmək və bu Sazişdən irəli gələn bütün öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün lazımi tədbirlər görmək üçün öz üzərilərinə qarşılıqlı öhdəliklər götürürlər.
2. BMT Təhlükəsizlik Şurası hərtərəfli sazişin həyata keçirilməsinə nəzarət edəcək.
3. Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş və Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş Minsk Konfransının Həmsədrləri tərəfindən şahid qismində imzalana bilər. Rusiya, ABŞ və Fransa prezidentləri üç ölkənin birgə işləyərək sazişin həyata keçirilməsinə diqqətlə nəzarət etmək məqsədlərini və bu Sazişin yerinə yetirilməsi üçün müvafiq tədbirlər görmək niyyətlərini təsdiq edirlər. ATƏT və ya BMT Təhlükəsizlik Şurası diplomatik, iqtisadi və fövqəladə halda BMT Nizamnaməsinə əsasən hərbi tədbirlər görə bilərlər.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2016 | Saat: 20:27
Bölmə:Seçilənlər-1 | çapa göndər
Qarabağda 4 günlük müharibə Minsk Qrupunu fəallaşdırıb, xüsusənhəmsədr ölkələrdən Rusiya tərəflərin hərbi əməliyyatları dayandırması və danışıqlar masası arxasına keçməsi üçün güclü təzyiqlər göstərib. Hələlik danışıqların başlayacağını göstərən əlamət yoxdur, bununla belə açıqlanıb ki, masa üzərində hansısa “Lavrov planı”, yaxud 2011-ci ildə Kazanda prezidentlərin imzalaması üçün nəzərdə tutulan sənədin müəyyən redaktələr edilmiş yeni variantıdır.
Hansı ki, həmin sənəd məzmunu artıq bəlli olan, Dağlıq Qarabağın yekun statusunun referendumda müəyyən edilməsi müddəasını özündə əks etdirən Madrid prinsiplərinə əsaslanır. Və Ermənistanın keçmiş xarici işlər naziri Vardan Oskanyan deyir ki, hələ ermənilərə Madrid prinsipləri qədər sərfəli olan nizamlama variantı olmamışdı.
Belə görünür ki, Oskanyan haqlıdır. Çünki 22 ildir davam edən danışıqlarda Minsk Qrupunun irəli sürdüyü təkliflərin heç birində Dağlıq Qarabağın müstəqilliyinə “Madrid prinsipləri”ində olduğu qədər faktiki təminat yaradılmırdı. Üstəlik ətraf rayonların boşaldılmasının formatı da indikindən daha məqbul görünürdü.
Ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarında prezident Heydər Əliyevin göstərişi ilə Minsk Qrupunun danışıqlarda tərəflərə ayrı-ayrı vaxtlarda təqdim etdiyi üç saziş layihəsi mətbuatda dərc edildi. Bu təkliflərdən ikisini-“Paket həll variantı”nı və “Mərhələli həll variantı”nı Azərbaycan tərəfi danışıqlar üçün əsas kimi qəbul edib. “Ümumi dövlət” modeli isə rədd edilib. O vaxt bu təkliflər ətrafında geniş polemikalar aparılıb.
Virtualaz.org Qarabağda son döyüşlərdən sonra vasitəçilərin sülh təklifləri ətrafında müzakirələrin qızışdığını, “5 rayon qaytarılır” məzmunlu bəyanatları nəzərə alaraq 17 il əvvəl dərc edilmiş həmin sənədləri növbə ilə təkrar oxucuların nəzərinə çatdırır. Və onlarla indiki “Madrid prinsipləri”, yaxud “Kazan sənədi” arasında müqayisə aparmağı təklif edir. Beləliklə,
ATƏT-in Minsk Qrupunun təklif etdiyi «Ümumi dövlət» variantı
Bu sənəd 1998-ci ilin noyabrında tərəflərə təqdim edilib. Təklifin mahiyyəti belədir ki,Dağlıq Qarabağ Azərbaycan sərhədləri daxilində respublika formasında dövlət və ərazi vahidi statusu əldə edir, Azərbaycanla birlikdə ümumi dövlət yaradır. Azərbaycan sənədi ərazi bütövlüyünə qarşı hörmətsizlik kimi qiymətləndirərək rədd edib.
Mətn
Dağlıq Qarabağ silahlı münaqişəsinin nizamlanması üzrə hərtərəfli sazişin prinsipləri haqqında.
Beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri, o cümlədən dövlətlərin ərazi bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsiplərinə uyğun olaraq, Dağlıq Qarabağ münaqişəsini sülh yolu ilə tənzimləməkdə qətiyyətli olan Ermənistan, Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ aşağıdakılar barədə razılığa gəlirlər:
I. Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş
Tərəflər aşağıdakı müddəaları özündə birləşdirən Dağlıq Qarabağın statusu haqqında saziş bağlayırlar:
Dağlıq Qarabağ respublika formasında dövlət və ərazi qurumudur və Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədləri daxilində onunla ümumi dövlət yaradır.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ vəzifələr bölgüsü və müvafiq dövlət orqanları arasında səlahiyyətlərin qarşılıqlı təhvili haqqında Konstitusiya qanununa bərabər olacaq saziş imzalayırlar.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ ümumi məsələlərə aid siyasət və fəaliyyətin müəyyən edilməsi üçün prezidentlərin, baş nazirlərin və parlament sədrlərinin təmsilçilərinin daxil olduğu Müştərək Komitə yaradırlar.
Müştərək fəaliyyəti koordinasiya etmək və əlaqə saxlamaq üçün Bakı və Stepanakertdə müvafiq olaraq Dağlıq Qarabağın və Azərbaycanın nümayəndəlikləri yaradılır.
Dağlıq Qarabağ iqtisadiyyat, elm, mədəniyyət, idman və humanitar sahələrdə xarici dövlətlər və əlaqəli regional və beynəlxalq təşkilatlarla xaricdə müvafiq nümayəndələri olmaqla, birbaşa xarici əlaqələr yaratmaq hüququna malik olacaq.
Dağlıq Qarabağın siyasi partiyaları və ictimai təşkilatları xarici ölkələrin siyasi partiyaları və ictimai təşkilatları ilə əlaqə yaratmaq hüququna malik olacaqlar.
Dağlıq Qarabağ onun maraqlarına toxunan məsələlər üzrə Azərbaycanın xarici siyasətində iştirak edir. Bu cür məsələlərə dair qərarlar hər iki tərəfin razılığı olmadan qəbul edilə bilməz.
Dağlıq Qarabağ hökumətinin xüsusi mənafeləri olan xarici ölkələrdəki Azərbaycan səfirliklərində və ya konsulluqlarında öz nümayəndələri ola bilər, həmçinin Dağlıq Qarabağın maraqlarına toxunan beynəlxalq danışıqlarda iştirak üçün Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində öz mütəxəssislərini öndərə bilər.
Dağlıq Qarabağın sərhədləri keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sərhədlərinə uyğun olacaq. Onların mümkün dəqiqləşdirilməsi və ya dəyişdirilməsi Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ arasında xüsusi qarşılıqlı razılaşmanın obyekti ola bilər.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ arasında sərhədlər bir-birlərinin silahsız vətəndaşlarının sərbəst hərəkəti üçün qarşılıqlı şəkildə açıq olacaq. Səfərlər və işgüzar münasibətlərin aparılması zamanı onlar gömrük və ya digər rüsumlardan azad olacaqlar.
Daimi yaşayış hüququnun verilməsi müvafiq hökumətlərin səlahiyyətlərinə daxil olacaq.
Azərbaycan və Dağlıq Qarabağ mübahisələrin nizama salınması üçün güc və ya gücün tətbiqi ilə bağlı hədələrdən istifadə etməyəcəklər. Müştərək Komitənin həll edə bilmədiyi mübahisə və fakir ayrılıqlarının yarandığı təqdirdə, Tərəflər ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin konsultativ rəyi üçün müraciət edə bilər, bu rəy son qərar qəbul edilən zaman nəzərə alınacaq.
Dağlıq Qarabağın statusuna aşağıda sadalanan hüquq və imtiyazlar daxildir - bunlar Minsk Konfransı tərəfindən təsdiqlənmiş Dağlıq Qarabağın Statusu haqqında Sazişdə rəsmiləşəcəklər:
1. Dağlıq Qarabağın referendumda Dağlıq Qarabağ sakinləri tərəfindən qəbul edilmiş öz konstitusiyası olacaq. Dağlıq Qarabağın Statusu haqqında Sazişin müddəaları bu Konstitusiyaya daxil ediləcək. Bu sazişin qanunvericiliyə daxil edilməsi üçün Azərbaycan həmçinin öz Konstitusiyasına dəyişikliklər edəcək. Bu Sazişin müddəaları və ya onu daxil edən Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan Konstitusiyalarının müvafiq hissəsi hər üç tərəfin razılığı olmadan dəyişdirilə bilməz.
2. Dağlıq Qarabağ ərazisində Dağlıq Qarabağın Konstitusiyası və qanunları qüvvədədir. Azərbaycanın qanunları, qaydaları və icra qərarları Dağlıq Qarabağın Konstitusiyası və qanunlarına zidd olmadığı halda Dağlıq Qarabağ ərazisində qüvvədədirlər.
3. Dağlıq Qarabağın öz bayrağı, gerbi və himni olacaq.
4. Dağlıq Qarabağ öz Konstitusiyasına uyğun olaraq sərbəst formada öz qanunverici, icraedici və məhkəmə orqanlarını yaradır.
5. Dağlıq Qarabağ vətəndaşları şəxsiyyət vəsiqəsi kimi xüsusi «Dağlıq Qarabağ» möhürlü Azərbaycan pasportlarına malik olacaqlar. Yalnız Dağlıq Qarabağ hökuməti və onun səlahiyyət verdiyi idarə bu cür pasport vermək hüququna malik olacaqlar. Erməni mənşəli Dağlıq Qarabağ vətəndaşları Ermənistana emiqrasiya edə bilərlər və ora daimi yaşayış məqsədilə köçdükləri halda, bu ölkənin qanunlarına uyğun olaraq Ermənistan vətəndaşlığını ala bilərlər.
6. Dağlıq Qarabağ əhalisi Azərbaycan parlamentinə deputatları seçmək və Azərbaycan prezidenti seçkilərində iştirak etmək hüququna malikdir.
7. Dağlıq Qarabağ sərbəst iqtisadi bölgə olacaq, Azərbaycanın pul əskinazları ilə bərabər dövriyyəsi olan öz pul əskinazlarını emissiya etmək və həmçinin öz markalarını nəşr etmək hüququna malik olacaq.
8. Dağlıq Qarabağın Ermənistan və Azərbaycanla sərbəst və maneəsiz nəqliyyat və rabitə əlaqələrinə hüququ olacaq.
9. Dağlıq Qarabağ könüllü əsaslarla formalaşan milli qvardiyaya (təhlükəsizlik qüvvələrinə) və polis qüvvələrinə malik olacaq. Bu qüvvələr Azərbaycan hökumətinin razılığı olmadan, Dağlıq Qarabağdan kənarda fəaliyyət göstərə bilməzlər.
10. Dağlıq Qarabağ hökumətinin icazəsi olmadan Azərbaycan ordusunun, təhlükəsizlik qüvvələrinin və polisinin Dağlıq Qarabağ ərazisinə daxil olmaq hüququ olmayacaq.
11. Erməni dili Dağlıq Qarabağda əsas rəsmi dildir, ikinci rəsmi dil - Azərbaycan dilidir. Dağlıq Qarabağ vətəndaşları həmçinin bütün rəsmi və qeyri-rəsmi hallarda digər doğma dillərdən istifadə edə bilərlər.
12. Dağlıq Qarabağın büdcəsi öz mənbələrindən gələn vəsaitdən təşkil olunacaq. Dağlıq Qarabağ hökuməti Azərbaycan və xarici şəxslərin və şirkətlərin sərmayə yatırımlarını həvəsləndirəcək və onlara zəmanət verəcək.
II. Laçın dəhlizinə dair Laçın rayonunun xüsusi rejiminə aid Azərbaycanın və Dağlıq Qarabağın razılığı ilə digər qərarlar qəbul edilməzsə, Dağlıq Qarabağ və Ermənistan arasında maneəsiz əlaqələr məqsədilə Dağlıq Qarabağ tərəfindən Laçın dəhlizindən istifadə məsələsi ayrıca razılaşmanın obyekti olacaq. Laçın rayonu həmişəlik tam hərbsizləşdirilmiş bölgə qalmalıdır.
III. Şuşa və Şaumyan şəhərlərinə dair Tərəflər razılaşırlar ki, bütün azərbaycanlı qaçqınlar Şuşa şəhərində öz yaşayış yerlərinə qayıda bilərlər. Onların təhlükəsizliyinə Dağlıq Qarabağın müvafiq hökumət orqanları tərəfindən zəmanət veriləcək. Onlar Dağlıq Qarabağın bütün vətəndaşları ilə eyni hüquqlara, o cümlədən siyasi partiyaların yaradılması, bütün səviyyəli seçkilərdə iştirak, dövlət qanunverici orqanlarına və yerli özünüidarə orqanlarına seçilmək, dövlət işinə və Mühüm sənədlər həmçinin hüquq-mühafizə orqanlarına işə qəbul olmaq hüququna malik olacaqlar. Bu cür hüquqları Şaumyan şəhərinə qayıdan erməni qaçqınları da alacaq. Şuşa və Şaumyan şəhərlərinin sakinləri yollardan zəmanətli istifadə edə biləcək, Azərbaycanın və Dağlıq Qarabağın digər bölgələri ilə rabitə və münasibətlər saxlaya biləcəklər.
Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan hökumətləri Şuşa və Şaumyan şəhərlərində ATƏT-in demokratik təsisatlar və insan hüquqları üzrə Bürosunun nümayəndəliklərinin yerləşdirilməsinə və işinə yardım göstərirlər.
* * *
Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş üç tərəf arasında imzalanır və Minsk Konfransının təsdiqindən sonra qüvvəyə minir.
IV. Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş
Tərəflər razılaşırlar ki, silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Sazişə aşağıdakı müddəalar daxil olacaq:
I. Tərəflər öz aralarında mübahisələrin nizamlanması üçün zor hədələrindən və ya zor tətbiqindən imtina edirlər. Onlar bütün belə mübahisələri, o cümlədən bu Sazişin həyata keçirilməsi ilə bağlı yarana biləcək istənilən mübahisələri sülh yolu ilə, ilk növbədə danışıqlar yolu ilə və ya ATƏT-in Minsk prosesi çərçivəsində həll edirlər.
II. Tərəflər öz silahlı qüvvələrini aşağıdakı müddəalara və əlavə I-də verilmiş təfsilatlara əsasən çıxarırlar:
A. Çoxmillətli ATƏT qüvvələrinin ön dəstəsinin hərbi nöqteyi-nəzərdən təyin olunmuş bufer zonasında ilkin yerləşdirilməsi imkanını yaratmaq, tərəfləri bu xətt boyunca aralamaq və qoşunların çıxarılmasının ikinci mərhələsi zamanı təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə, birinci mərhələdə hazırkı təmas xətti boyunca Dağlıq Qarabağdan şərq və cənub istiqamətlərində yerləşən qüvvələr Yüksək Səviyyəli Planlama Qrupunun (YSPQ) tövsiyələrini nəzərə alınmaqla əlavə 1-də verilmiş qrafik üzrə eyni əlavədə təyin olunmuş xətlərə çəkilirlər.
B. İkinci mərhələdə qüvvələr əlavə 1-də verilmiş qrafikə uyğun aşağıdakı qaydada çıxarılırlar:
(1) Ermənistan Respublikasının sərhədlərindən kənarda yerləşən istənilən Ermənistan qoşunları bu sərhədlərin daxilinə çəkilirlər.
(2) Dağlıq Qarabağ qoşunları Dağlıq Qarabağ və Ermənistan arasında maneəsiz əlaqə barədə razılaşmanın əldə olunmasına qədər Laçın rayonu istisna olmaqla, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin 1988-ci ilin hüdudları daxilinə çıxarılır.
(3) Azərbaycan qoşunları YSPQ tövsiyələri əsasında əlavə 1-də razılaşdırılmış xətlərdən kənara və Ermənistanın istənilən ərazisindən çıxarılır.
(4) Ağır silahlar ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrinin nəzarəti altında əlavə 1-də ifadə edilmiş şəffaflıq və cavabdehlik tələblərinə riayət etməklə YSPQ tövsiyələri əsasında bu əlavədə göstərilmiş yerlərə aparılır.
III. Qoşunların bu cür çıxarılması nəticəsində boşalmış ərazilər əlavə 2-də təfsilatı ilə göstərilən bufer zonasını və ayırıcı zonanı təşkil edirlər:
A. Qoşunlar çıxarıldıqdan sonra bufer zonası Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin 1988-ci ilin hüdudları boyunca yerləşir. Əlavə razılaşma əldə edildikdə, bu zona həmçinin Laçın rayonunun hüdudları boyunca təyin edilə bilər. Bufer zonası məskunlaşmamış qalır və ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrindən başqa bu zona tamamilə hərbsizləşdirilir
B. Əlavə 2-də təfsilatı ilə verildiyi kimi, ayırıcı zona Daimi Müştərək Komissiya ilə birgə fəaliyyətinə icazə verilmiş qüvvələr istisna olmaqla hərbsizləşdirilir. Bu qüvvələrə daxildir:
(1) - sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələri;
(2) - Azərbaycanın sərhəd patrulu və mina təmizləyən bölmələri;
(3) - sayı və silahı əlavə 2-də təyin olunmaqla Azərbaycanın mülki polisi;
C. Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, bufer və ayırıcı zonalarda ATƏT-in sülhün qorunması üzrə əməliyyat bölmələrinin nəzarəti altında uçuşsuz zona yaradılır və Tərəflər bu zonalarda hərbi uçuşlar həyata keçirmirlər.
D. Maddə II-yə müvafiq olaraq, qoşunların çıxarılmasından sonra Dağlıq Qarabağ rəhbərliyinin nəzarət etdiyi bütün ərazilərin təhlükəsizliyi Dağlıq Qarabağın mövcud hərbi və təhlükəsizlik strukturları tərəfindən təmin edilir.
IV. 1994-cü il ATƏT-in Budapeşt Sammitinin qərarlarına uyğun olaraq, Maddə 7-də müəyyən edildiyi kimi, Tərəflər Daimi Müştərək Komissiya (DMK) və Ermənistan-Azərbaycan Hökumətlərarası Komissiya (EAHK) ilə birgə fəaliyyət göstərəcək sülhün qorunması üzrə ATƏT-in çoxmillətli əməliyyatını (SQƏ) dəvət edir və onun yerləşdirilməsində köməklik göstərirlər.
Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, SQƏ qoşunların və ağır silahların çıxarılmasına, hərbi uçuşların qarşısının alınmasına, hərbsizləşdirmə rejiminə əməl edilməsinə və Ermənistan-Azərbaycan sərhədində vəziyyətə nəzarət edir. Sülhün qorunması əməliyyatı BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnaməsi ilə ilkin müddəti bir ildən artıq olmamaq şərti ilə təsis edilir və ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin tövsiyəsi ilə lazım gəldikdə müddəti uzadılır.
Tərəflər razılaşırlar ki, sülhün qorunması üzrə çoxmillətli əməliyyat regiondakı vəziyyətdən və münaqişənin hərtərəfli tənzimləmə sürətindən asılı olaraq, minimal müddətdə davam edəcək. Tərəflər bu Sazişin həyata keçirilməsini təmin etmək və sülhün qorunması üzrə əməliyyatın pozulmasının və dayandırılmasının qarısını almaq məqsədilə, bütünlüklə SQƏ ilə əməkdaşlıq edirlər.
V. Əlavə 2-də göstərildiyi kimi, Tərəflər ayırıcı zonada məcburi köçkünlərin əvvəlki daimi yaşayış yerlərinə təhlükəsiz və könüllü qayıdışına yardım edirlər. Bu zonada demilitarizasiya rejiminə riayət olunmasında bütün Tərəfləri əmin etmək üçün SQƏ Daimi Müştərək Komissiya ilə əməkdaşlıq edərək qayıdan əhalinin təhlükəsizliyinə nəzarət edir.
Tərəflər 1987-ci ildən sonra Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münaqişənin və gərginliyin nəticəsində bu Sazişlə və ya müfəssəl tənzimləmə ilə əhatə olunmayan digər köçkün düşmüş şəxslərin təcili, təhlükəsiz və könüllü qayıdışını təmin etmək barədə danışıqlar aparırlar.
VI. Əlavə 3-də verilmiş qrafik və müəyyən olunmuş konkret müddəalara uyğun olaraq, Tərəflər qüvvələrin çıxarılması ilə eyni zamanda yolların, dəmir yolların, elektrik və kommunikasiya xətlərinin, ticarət və digər münasibətlərin bərpasını və ən qısa müddətdə bu məqsədlərə nail olmaq üçün bütün lazımi işləri nəzərdə tutan tədbirləri dərhal həyata keçirirlər.
Tərəflər hamının, o cümlədən etnik azlıqların bu kommunikasiya xətlərindən istifadə etməsinə zəmanət verirlər. Etnik azlıqlara həmçinin bölgənin digər yerlərində yaşayan öz etnik qrupları ilə əlaqə yaratmaq imkanına zəmanət verilir. Hər bir Tərəf bütün blokadaların götürülməsini və maneəsiz bütün digər tərəflərə yüklərin və sərnişinlərin daşınmasını təmin etməyi öhdəsinə götürür. Tərəflər öz aralarında sərbəst və təhlükəsiz dəmir yol əlaqəsinə zəmanət verirlər.
VII. Münaqişə nəticəsində saxlanılmış bütün şəxslərin tez və təhlükəsiz qaytarılması, itkin düşmüş şəxslərin aqibətinin araşdırılması, bütün cəsədlərin repatriasiyası və münaqişədən zərər çəkmiş rayonların bərpası məqsədi ilə bu rayonlara Tərəflərin nəzarət etdikləri ərazilərdən humanitar və digər yardımın ayrıseçkilik olmadan çatdırılması üçün, Tərəflər Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi, Qaçqınlar üzrə BMT Ali Komissarı və digər humanitar təşkilatlarla hərtərəfli əməkdaşlıq edirlər. Tərəflər etimadın artırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsi sahəsində ATƏT-in SQƏ ilə Daimi Müştərək Komissiya vasitəsilə əməkdaşlıq edirlər.
VIII. Tərəflər təxirsiz Azərbaycan və Dağlıq Qarabağa aid olan problemlərə dair bu Sazişin müddəalarının yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək məqsədilə, Daimi Müştərək Komissiya (DMK) təsis edirlər. DMK-nın sədri ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin nümayəndəsidir, iki sədr müavinindən biri Azərbaycanı, digəri isə Dağlıq Qarabağı təmsil edir. DMK-nın əsas vəzifəsi Sazişin həyata keçirilməsinə nəzarətdən ibarətdir;
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin nümayəndəsinin vəzifələri ixtilaf hallarında vasitəçilik etmək və təbii fəlakətlər kimi fövqəladə hallarda tədbirlərə sanksiya verməkdən ibarətdir. DMK-nın hərbi, iqtisadi, humanitar, mədəniyyət və rabitə sahələri üzrə yardımçı komissiyaları var. DMK-nin strukturu, vəzifələri və digər aidiyyəti olan məsələlər əlavə 4-də göstərilib.
IX. Tərəflər Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədyanı insidentlərin təxirsiz qarşısının alınmasına yardım göstərən, hər iki ölkənin sərhəd qoşunları və digər müvafiq təhlükəsizlik qüvvələri arasında əlaqə yaradan və yolların, dəmir yollarının, rabitə xətlərinin, boru kəmərlərinin, ticarət və digər əlaqələrin açılmasına nəzarət və yardım edən Ermənistan-Azərbaycan Parlamentlərarası Komissiyası (EAPK) yaradırlar. EAPK-ya iki həmsədr rəhbərlik edir: biri - Ermənistandan, digəri - Azərbaycandan. ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri tərəfindən təyin olunmuş təmsilçi bu Komissiyaya daxildir. EAPK-nin strukturu, vəzifələri və digər təfərrüatları əlavə 5-də verilib.
X. Regionda təhlükəsizliyin artırılmasını, o cümlədən hərbi şəffaflığı və ATƏT sazişinin tam şəkildə icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası müvafiq beynəlxalq və regional forumlarda ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqlarda iştirak edirlər.
XI. Hər bir Tərəf digər Tərəflərin və onların əhalisinin təhlükəsizliyinə tam hörmət edir. Tərəflər ticarətə və normal münasibətlərə yardım göstərərək öz xalqları arasında mehriban qonşuluq əlaqələrinin inkişafını öhdələrinə götürürlər və bu Sazişi və ya mehriban münasibətləri poza bilən bəyanat və ya əməllərdən çəkinirlər.
XII. Sülhün qorunması və qoşunların çıxarılmasına nəzarətə aid olan yuxarıda göstərilmiş konkret müddəalara əlavə olaraq, və 1992-ci il Helsinki sənədində və 1994-cü il Budapeşt sənədində öz əkslərini tapmış ATƏT-in müvafiq prinsip və öhdəçiliklərini xatırladaraq, ATƏT müvafiq mexanizmlər vasitəsilə bu Sazişin tam həyata keçirilməsinə nəzarət edir və bu prinsip və qərarlara əsasən bu Sazişin şərtlərinin pozulmasına qarşı müvafiq addımlar atır.
XIII. Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş üç Tərəf arasında imzalanır və Minsk Konfransının təsdiqi və üç Tərəfin parlamentləri tərəfindən ratifikasiyasından sonra qüvvəyə minir.
XIV. Sazişlər imzalandıqdan və Minsk Konfransında təsdiq olunduqdan sonra Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası öz aralarında tam diplomatik münasibətlər yaradıb, səfir səviyyəsində daimi diplomatik missiyaları təyin edirlər.
V. Zəmanətlər haqqında
1. Tərəflər bu Sazişin müddəalarına, o cümlədən Dağlıq Qarabağ, onun əhalisi və qayıdan məcburi köçkünlərin təhlükəsizlik zəmanətlərinə əməl olunmasını təmin etmək və bu Sazişdən irəli gələn bütün öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün lazımi tədbirlər görmək üçün öz üzərilərinə qarşılıqlı öhdəliklər götürürlər.
2. BMT Təhlükəsizlik Şurası hərtərəfli sazişin həyata keçirilməsinə nəzarət edəcək.
3. Dağlıq Qarabağın statusu haqqında Saziş və Silahlı münaqişənin dayandırılması haqqında Saziş Minsk Konfransının Həmsədrləri tərəfindən şahid qismində imzalana bilər. Rusiya, ABŞ və Fransa prezidentləri üç ölkənin birgə işləyərək sazişin həyata keçirilməsinə diqqətlə nəzarət etmək məqsədlərini və bu Sazişin yerinə yetirilməsi üçün müvafiq tədbirlər görmək niyyətlərini təsdiq edirlər. ATƏT və ya BMT Təhlükəsizlik Şurası diplomatik, iqtisadi və fövqəladə halda BMT Nizamnaməsinə əsasən hərbi tədbirlər görə bilərlər.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
