Ermənistanda kəsişmə nöqtəsi: Siyasi qütbləşmə, kilsə müxalifəti və geosiyasi dönüşlər Şəmsi QOCA yazır
Tarix: 22-10-2025 | Saat: 12:01
Bölmə:Manşet / Özəl / Qərbi Azərbaycan / Yazar1 | çapa göndər
2025-ci ilin oktyabr ayı Ermənistan üçün həm daxili siyasi qeyri-sabitlik, həm də xarici siyasətdə kəskin dönüşlər dövrü kimi səciyyələnir. Baş nazir Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh sazişi imzalamağa və ölkəni Rusiyanın təsir dairəsindən Qərbə doğru yönəltməyə çalışsa da, daxildə revanşist müxalifətin və Erməni Apostol Kilsəsinin sərt müqaviməti ilə üzləşir. Ermənistanın daxili siyasi səhnəsində əsas gərginlik Paşinyan hökuməti ilə güclü siyasi təsirə malik olan Erməni Apostol Kilsəsi arasında cərəyan edir. Bu münaqişə sadəcə dini yox, Ermənistanın gələcək idarəetmə modelini və geosiyasi istiqamətini müəyyən edən bir savaşa çevrilib. Erməni Kilsəsi uzun illərdir ki, dini təşkilatdan daha çox, siyasi-ideoloji mərkəz kimi fəaliyyət göstərir. O, "Böyük Ermənistan" ideyasının və revanşizmin əsas təbliğatçılarından biri olub. Paşinyanın isə "29 min kvadrat kilometr" konsepsiyasına əsaslanan realist siyasəti, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması və sülhə can atması kilsənin ənənəvi, şovinist xəttinə ziddir. Kilsənin rəhbərliyi, xüsusən də keşiş Baqrat Qalstanyanla başlayan "Müqəddəs Mübarizə" hərəkatı Paşinyanı hakimiyyətdən kənarlaşdırmağı hədəfləyir. Hökumət kilsənin siyasi təsirini məhdudlaşdırmaq, onu yalnız dini sferaya qaytarmaq məqsədilə kəskin addımlar atır. Son vaxtlar din xadimlərinə qarşı həbslər və istintaqlar Paşinyanın kilsənin təsirini zərərsizləşdirmək cəhdi kimi qiymətləndirilir. Bu addımlar, eyni zamanda, 2026-cı ildə keçiriləcək parlament seçkiləri ərəfəsində radikal müxalifətin mövqeyini zəiflətməyə xidmət edir. Kilsə-hökumət gərginliyi fonunda Rusiya faktoru vacib rol oynayır. Erməni Kilsəsi tarixən Rusiya ilə sıx əlaqələrə malik olub və Paşinyanın Qərbyönlü kursu Kremli narahat edir. Rusiya daxili qüvvələr, o cümlədən kilsə vasitəsilə Paşinyana qarşı təzyiqi gücləndirməyə çalışır.
Ermənistan xarici siyasətdə Rusiya ilə tarixi əlaqələr və Qərbin, xüsusən ABŞ və Aİ-nin dəstəyi arasında mürəkkəb balanslaşdırma siyasəti yürüdür. Paşinyan hökuməti Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanmasını strateji prioritet elan etsə də, proses ləngiyir və qeyri-sabitdir. Azərbaycan tərəfi regionda davamlı sülhün təmin edilməsi üçün Ermənistan Konstitusiyasından Azərbaycan ərazilərinə qarşı ərazi iddialarını əks etdirən müddəaların çıxarılmasını əsas tələb kimi irəli sürür. Eyni zamanda, anklav kəndlərin geri qaytarılması və kommunikasiyaların açılması da Bakının prioritetləri sırasındadır. Lakin Ermənistanın Ana Qanununda yer alan "Müstəqillik Bəyannaməsinin" icrasına dair müddəalar İrəvanın daxilində ciddi müqavimətlə qarşılanır. Bu revanşist müqavimət sülh sazişinin imzalanmasına ən böyük əngəl olaraq qalır və rəsmi Bakı bu iddialardan rəsmi imtina edilmədiyi müddətcə imzalanacaq sənədin etibarlılığına şübhə ilə yanaşır.
Bu məqamda Azərbaycan tərəfinin irəli sürdüyü digər mühüm tələb – Qərbi azərbaycanlıların öz tarixi yurdlarına qayıdış hüququnun təmin edilməsi məsələsi Ermənistanda böyük əndişə doğurur. Qərbi Azərbaycan İcması beynəlxalq hüquq normalarına və insan hüquqları konvensiyalarına əsaslanaraq, Ermənistan ərazisindəki öz doğma yaşayış məntəqələrinə sülh yolu ilə, təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə geri qayıtmaq tələbini irəli sürür. Ermənistan rəhbərliyi və cəmiyyəti daxilində isə bu tələbə birtərəfli yanaşılır; revanşist qüvvələr bunu "Ermənistanın növbəti ərazi itkisi təhlükəsi" kimi qələmə verərək, Paşinyana qarşı təzyiq vasitəsinə çevirirlər. Erməni cəmiyyətində isə bu məsələ, bir tərəfdən, ölkənin artıq Azərbaycanla dinc yanaşı yaşamağa məcbur olduğu real kontekstdə qəbul edilməli olan tarixi ədalət prinsipi kimi qiymətləndirilir, digər tərəfdən isə erməni milliyyətçiləri tərəfindən "qorxu ssenarisi" kimi təqdim olunur. Qərbi Azərbaycan İcmasının mövqeyi isə qəti və konstruktivdir: qayıdış prosesi heç bir ərazi iddiası daşımır, yalnız fundamental insan hüquqlarının, yəni öz yurduna qayıtmaq və orada təhlükəsiz yaşamaq hüququnun bərpasına xidmət edir.
ABŞ-ın təşəbbüsü ilə irəli sürülən "Tramp Yolu" (TRIPP) kimi infrastruktur layihələri, Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat marşrutlarının açılmasını nəzərdə tutur ki, bu da regional əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar yarada bilər. Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək bu dəhliz regionda iqtisadi inkişafa təkan verəcəkdir. Lakin bu, həm Ermənistan daxilində revanşistlər, həm də Rusiya və İran tərəfindən narazılıqla qarşılanır. Ermənistanın Qərbə yaxınlaşma cəhdləri, xüsusən də Rusiya ilə hərbi və siyasi əlaqələrin zəifləməsi fonunda özünü göstərir. Paşinyan hökuməti sülh siyasətini Qərbin dəstəyi ilə həyata keçirməyə çalışır. Lakin Rusiya Ermənistanda təsirini tam itirmək istəmir və mövcud daxili qarşıdurmaları öz maraqları üçün alət kimi istifadə edə bilər.
Ermənistanda siyasi böhran və geosiyasi risklərlə yanaşı, ölkənin gələcəyinə birbaşa təhdid yaradan ciddi demoqrafik vəziyyət hökm sürür. Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü ilin sonu – 2025-ci ilin əvvəlinə daimi əhalinin sayı 3,0-3,1 milyon nəfər civarında göstərilir. Lakin erməni ekspertlərin özləri etiraf edirlər ki, ölkədə faktiki yaşayan əhali sayı rəsmi rəqəmdən xeyli aşağıdır və hətta 2,9 milyon nəfərdən də az ola bilər. Əhalinin faktiki olaraq azalmasının əsas səbəbi isə kütləvi miqrasiyadır. Miqrasiyanın ən mühüm səbəbi kifayət qədər gəlir təmin edən iş yerlərinin olmaması və yoxsulluqdur. Əhalinin, xüsusən də gənclərin əksəriyyəti daha yaxşı həyat şəraiti axtarışında ölkəni tərk edir. Kənd rayonlarında (məsələn, Şirak, Zəngəzur) əmək qabiliyyətli kişilərin böyük hissəsi (bəzi bölgələrdə 70%-ə qədər) çörəyini əsasən Rusiyada qazanır. 2020-ci ildəki Qarabağ müharibəsi və 2023-cü ildəki antiterror əməliyyatlarından sonra yaranan vəziyyət, yeni müharibə təhlükəsi və regionda Azərbaycanın hərbi-siyasi gücünün artması erməni əhalisində dərin ümidsizlik və qorxu yaradır. İnsanlar özlərini təhlükədə hiss etdikləri üçün ölkəni tərk etmək yolunu seçirlər. Ermənistanda doğum səviyyəsi enir, ölüm halları isə artır. Bu mənfi təbii artım tendensiyası miqrasiya ilə birləşərək ölkəni sürətlə demoqrafik böhran girdabına salır. Nəticədə, yaşlı əhalinin payı artır, gənc və əmək qabiliyyətli kadrlar ölkəni tərk edir ki, bu da Ermənistan üçün milli təhlükəsizlik problemi hesab olunur. Regionun mürəkkəb geosiyasi mühitində Ermənistanın insan kapitalının sürətlə tükənməsi, xüsusən də qonşu dövlətlərin (Azərbaycan, Türkiyə, İran) böyük demoqrafik potensialı fonunda ciddi strateji zəiflik yaradır.
Ermənistan bu gün kəsişmə nöqtəsindədir. Paşinyanın məqsədi ölkəni illərlə mövcud olmuş irredentist xülyalardan qurtararaq real dövlətçilik yoluna çıxarmaqdır. Lakin bu yol daxildə dərindən kök salmış revanşist ideologiya və onu təmsil edən kilsə-müxalifət bloku tərəfindən bloklanır. Azərbaycanın mövqeyi isə birmənalıdır: regionda davamlı sülh və sabitlik üçün İrəvan beynəlxalq hüquqa əsaslanan real mövqe tutmalı, konstitusiyadakı ərazi iddialarına son qoymalı, Qərbi azərbaycanlıların qayıdış hüququnu tanımalı və kommunikasiyaların açılmasına mane olmamalıdır. Əgər Paşinyan Kilsənin siyasi təsirini məhdudlaşdıra və 2026-cı il seçkilərində mövqeyini qoruyub-saxlaya bilsə, Ermənistanın dünyəvi və Qərbyönlü inkişaf kursu, həmçinin Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması ehtimalı artacaq. Əks halda, revanşist və Rusiyayönlü qüvvələr hakimiyyətə gələ bilər ki, bu da Cənubi Qafqazda sülh prosesini tamamilə dayandıraraq, yeni hərbi eskalasiya və Ermənistan üçün daha böyük ərazi itkiləri təhlükəsini yaradacaq. Hazırkı vəziyyət Paşinyan üçün "olum, ya ölüm" mərhələsi kimi qiymətləndirilir, eyni zamanda regional sülhün gələcəyini də müəyyənləşdirir.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 22-10-2025 | Saat: 12:01
Bölmə:Manşet / Özəl / Qərbi Azərbaycan / Yazar1 | çapa göndər
2025-ci ilin oktyabr ayı Ermənistan üçün həm daxili siyasi qeyri-sabitlik, həm də xarici siyasətdə kəskin dönüşlər dövrü kimi səciyyələnir. Baş nazir Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh sazişi imzalamağa və ölkəni Rusiyanın təsir dairəsindən Qərbə doğru yönəltməyə çalışsa da, daxildə revanşist müxalifətin və Erməni Apostol Kilsəsinin sərt müqaviməti ilə üzləşir. Ermənistanın daxili siyasi səhnəsində əsas gərginlik Paşinyan hökuməti ilə güclü siyasi təsirə malik olan Erməni Apostol Kilsəsi arasında cərəyan edir. Bu münaqişə sadəcə dini yox, Ermənistanın gələcək idarəetmə modelini və geosiyasi istiqamətini müəyyən edən bir savaşa çevrilib. Erməni Kilsəsi uzun illərdir ki, dini təşkilatdan daha çox, siyasi-ideoloji mərkəz kimi fəaliyyət göstərir. O, "Böyük Ermənistan" ideyasının və revanşizmin əsas təbliğatçılarından biri olub. Paşinyanın isə "29 min kvadrat kilometr" konsepsiyasına əsaslanan realist siyasəti, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması və sülhə can atması kilsənin ənənəvi, şovinist xəttinə ziddir. Kilsənin rəhbərliyi, xüsusən də keşiş Baqrat Qalstanyanla başlayan "Müqəddəs Mübarizə" hərəkatı Paşinyanı hakimiyyətdən kənarlaşdırmağı hədəfləyir. Hökumət kilsənin siyasi təsirini məhdudlaşdırmaq, onu yalnız dini sferaya qaytarmaq məqsədilə kəskin addımlar atır. Son vaxtlar din xadimlərinə qarşı həbslər və istintaqlar Paşinyanın kilsənin təsirini zərərsizləşdirmək cəhdi kimi qiymətləndirilir. Bu addımlar, eyni zamanda, 2026-cı ildə keçiriləcək parlament seçkiləri ərəfəsində radikal müxalifətin mövqeyini zəiflətməyə xidmət edir. Kilsə-hökumət gərginliyi fonunda Rusiya faktoru vacib rol oynayır. Erməni Kilsəsi tarixən Rusiya ilə sıx əlaqələrə malik olub və Paşinyanın Qərbyönlü kursu Kremli narahat edir. Rusiya daxili qüvvələr, o cümlədən kilsə vasitəsilə Paşinyana qarşı təzyiqi gücləndirməyə çalışır.
Ermənistan xarici siyasətdə Rusiya ilə tarixi əlaqələr və Qərbin, xüsusən ABŞ və Aİ-nin dəstəyi arasında mürəkkəb balanslaşdırma siyasəti yürüdür. Paşinyan hökuməti Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanmasını strateji prioritet elan etsə də, proses ləngiyir və qeyri-sabitdir. Azərbaycan tərəfi regionda davamlı sülhün təmin edilməsi üçün Ermənistan Konstitusiyasından Azərbaycan ərazilərinə qarşı ərazi iddialarını əks etdirən müddəaların çıxarılmasını əsas tələb kimi irəli sürür. Eyni zamanda, anklav kəndlərin geri qaytarılması və kommunikasiyaların açılması da Bakının prioritetləri sırasındadır. Lakin Ermənistanın Ana Qanununda yer alan "Müstəqillik Bəyannaməsinin" icrasına dair müddəalar İrəvanın daxilində ciddi müqavimətlə qarşılanır. Bu revanşist müqavimət sülh sazişinin imzalanmasına ən böyük əngəl olaraq qalır və rəsmi Bakı bu iddialardan rəsmi imtina edilmədiyi müddətcə imzalanacaq sənədin etibarlılığına şübhə ilə yanaşır.
Bu məqamda Azərbaycan tərəfinin irəli sürdüyü digər mühüm tələb – Qərbi azərbaycanlıların öz tarixi yurdlarına qayıdış hüququnun təmin edilməsi məsələsi Ermənistanda böyük əndişə doğurur. Qərbi Azərbaycan İcması beynəlxalq hüquq normalarına və insan hüquqları konvensiyalarına əsaslanaraq, Ermənistan ərazisindəki öz doğma yaşayış məntəqələrinə sülh yolu ilə, təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə geri qayıtmaq tələbini irəli sürür. Ermənistan rəhbərliyi və cəmiyyəti daxilində isə bu tələbə birtərəfli yanaşılır; revanşist qüvvələr bunu "Ermənistanın növbəti ərazi itkisi təhlükəsi" kimi qələmə verərək, Paşinyana qarşı təzyiq vasitəsinə çevirirlər. Erməni cəmiyyətində isə bu məsələ, bir tərəfdən, ölkənin artıq Azərbaycanla dinc yanaşı yaşamağa məcbur olduğu real kontekstdə qəbul edilməli olan tarixi ədalət prinsipi kimi qiymətləndirilir, digər tərəfdən isə erməni milliyyətçiləri tərəfindən "qorxu ssenarisi" kimi təqdim olunur. Qərbi Azərbaycan İcmasının mövqeyi isə qəti və konstruktivdir: qayıdış prosesi heç bir ərazi iddiası daşımır, yalnız fundamental insan hüquqlarının, yəni öz yurduna qayıtmaq və orada təhlükəsiz yaşamaq hüququnun bərpasına xidmət edir.
ABŞ-ın təşəbbüsü ilə irəli sürülən "Tramp Yolu" (TRIPP) kimi infrastruktur layihələri, Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat marşrutlarının açılmasını nəzərdə tutur ki, bu da regional əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar yarada bilər. Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək bu dəhliz regionda iqtisadi inkişafa təkan verəcəkdir. Lakin bu, həm Ermənistan daxilində revanşistlər, həm də Rusiya və İran tərəfindən narazılıqla qarşılanır. Ermənistanın Qərbə yaxınlaşma cəhdləri, xüsusən də Rusiya ilə hərbi və siyasi əlaqələrin zəifləməsi fonunda özünü göstərir. Paşinyan hökuməti sülh siyasətini Qərbin dəstəyi ilə həyata keçirməyə çalışır. Lakin Rusiya Ermənistanda təsirini tam itirmək istəmir və mövcud daxili qarşıdurmaları öz maraqları üçün alət kimi istifadə edə bilər.
Ermənistanda siyasi böhran və geosiyasi risklərlə yanaşı, ölkənin gələcəyinə birbaşa təhdid yaradan ciddi demoqrafik vəziyyət hökm sürür. Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü ilin sonu – 2025-ci ilin əvvəlinə daimi əhalinin sayı 3,0-3,1 milyon nəfər civarında göstərilir. Lakin erməni ekspertlərin özləri etiraf edirlər ki, ölkədə faktiki yaşayan əhali sayı rəsmi rəqəmdən xeyli aşağıdır və hətta 2,9 milyon nəfərdən də az ola bilər. Əhalinin faktiki olaraq azalmasının əsas səbəbi isə kütləvi miqrasiyadır. Miqrasiyanın ən mühüm səbəbi kifayət qədər gəlir təmin edən iş yerlərinin olmaması və yoxsulluqdur. Əhalinin, xüsusən də gənclərin əksəriyyəti daha yaxşı həyat şəraiti axtarışında ölkəni tərk edir. Kənd rayonlarında (məsələn, Şirak, Zəngəzur) əmək qabiliyyətli kişilərin böyük hissəsi (bəzi bölgələrdə 70%-ə qədər) çörəyini əsasən Rusiyada qazanır. 2020-ci ildəki Qarabağ müharibəsi və 2023-cü ildəki antiterror əməliyyatlarından sonra yaranan vəziyyət, yeni müharibə təhlükəsi və regionda Azərbaycanın hərbi-siyasi gücünün artması erməni əhalisində dərin ümidsizlik və qorxu yaradır. İnsanlar özlərini təhlükədə hiss etdikləri üçün ölkəni tərk etmək yolunu seçirlər. Ermənistanda doğum səviyyəsi enir, ölüm halları isə artır. Bu mənfi təbii artım tendensiyası miqrasiya ilə birləşərək ölkəni sürətlə demoqrafik böhran girdabına salır. Nəticədə, yaşlı əhalinin payı artır, gənc və əmək qabiliyyətli kadrlar ölkəni tərk edir ki, bu da Ermənistan üçün milli təhlükəsizlik problemi hesab olunur. Regionun mürəkkəb geosiyasi mühitində Ermənistanın insan kapitalının sürətlə tükənməsi, xüsusən də qonşu dövlətlərin (Azərbaycan, Türkiyə, İran) böyük demoqrafik potensialı fonunda ciddi strateji zəiflik yaradır.
Ermənistan bu gün kəsişmə nöqtəsindədir. Paşinyanın məqsədi ölkəni illərlə mövcud olmuş irredentist xülyalardan qurtararaq real dövlətçilik yoluna çıxarmaqdır. Lakin bu yol daxildə dərindən kök salmış revanşist ideologiya və onu təmsil edən kilsə-müxalifət bloku tərəfindən bloklanır. Azərbaycanın mövqeyi isə birmənalıdır: regionda davamlı sülh və sabitlik üçün İrəvan beynəlxalq hüquqa əsaslanan real mövqe tutmalı, konstitusiyadakı ərazi iddialarına son qoymalı, Qərbi azərbaycanlıların qayıdış hüququnu tanımalı və kommunikasiyaların açılmasına mane olmamalıdır. Əgər Paşinyan Kilsənin siyasi təsirini məhdudlaşdıra və 2026-cı il seçkilərində mövqeyini qoruyub-saxlaya bilsə, Ermənistanın dünyəvi və Qərbyönlü inkişaf kursu, həmçinin Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması ehtimalı artacaq. Əks halda, revanşist və Rusiyayönlü qüvvələr hakimiyyətə gələ bilər ki, bu da Cənubi Qafqazda sülh prosesini tamamilə dayandıraraq, yeni hərbi eskalasiya və Ermənistan üçün daha böyük ərazi itkiləri təhlükəsini yaradacaq. Hazırkı vəziyyət Paşinyan üçün "olum, ya ölüm" mərhələsi kimi qiymətləndirilir, eyni zamanda regional sülhün gələcəyini də müəyyənləşdirir.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
22-10-2025
