Tarixin sirli qalası: Qız qalası - Fuad Biləsuvarlı yazır
Tarix: 19-05-2025 | Saat: 12:47
Bölmə:Özəl | çapa göndər
Azərbaycan torpağını daha da zənginləşdirən onun tarixi abidələridir. Bu abidələrdə neçə-neçə əsrlərdən qalmış daşlar, qayalar insanın ruhunu dilləndirir. Qız qalası, Şirvanşahlar sarayı, Atəşgahın sönməz alovları—hər biri sadəcə daş, gil, kərpicdən ibarət deyil. Onlarda əsrlərin yaddaşı, xalqımızın keçmişi və kimliyi yaşayır.
Bu gün yalnız Qız qalasından danışmaq istəyirəm—çünki onun sirrləri zamanın içində yaşayır.
Bakı şəhərinin ürəyi sayılan Qız qalası minilliklər boyu əsrarəngiz gözəlliyi ilə dünyanın marağına səbəb olub. Tarixin yaddaşında abidələr incisi kimi parlaqlıq saçan bu möhtəşəm qala, təkcə müdafiə məqsədilə tikilsə də, insan sirləri açmağa meyilli olduğu halda, o, zamanın dərinliklərində bütün gizli məqamları sükutla qoruyub saxlayır.
Qız qalasının zirvəsinə qalxanda, sanki əsrlərin içindən keçib o dövrə düşürəm. Divarlar mənə pıçıldayır—sanki zamanın sirrini bölüşmək istəyirlər. Bakı buradan başqa cür görünür—keçmiş və indinin bir araya gəldiyi mistik mənzərə kimi.
Qız qalası haqqında yazımı qələmə alarkən bir çox tarixi mənbələri araşdırmağa başladım. Bəzi sənədlərə əsasən, qalanın memarı kimi Məsud ibn Davudun adı göstərilir. Lakin bu ehtimal sadəcə bir fərziyyə deyil, çünki Qız qalasının divarlarında kufi yazıları tapılmışdır. Divarlardakı bir kitabədə "Davudun oğlu Məsudun qülləsi" ifadəsi yer alır. Bu yazı qalaya memarın öz möhürünü vurduğunu göstərir və onun abidənin tikinti prosesində əsas fiqur olduğunu ehtimal etməyə imkan verir.
Bəzi tədqiqatçılar bu yazının memarın imzası olduğunu, onun abidənin yaradılmasında birbaşa iştirak etdiyini düşünürlər. Lakin başqa tarixçilər belə hesab edirlər ki, Məsud ibn Davud abidənin inşasına nəzarət edən feodal hakim ola bilər.
Qız Qalası—Bakı şəhərinin qədim qala divarlarının cənub-şərq hissəsində, dənizkənarı parkın yaxınlığında yerləşən möhtəşəm müdafiə tikilisidir. Bu uca qülləvari memarlıq incisi hələ də tam açılmamış tarixi və memarlıq sirlərini qoruyub saxlayır.
Qalanın hündürlüyü 28 metr, diametri birinci mərtəbədə 16,5 metr, divar qalınlığı isə 5 metrə qədərdir. İçərisi səkkiz mərtəbəyə bölünmüşdür. Hər mərtəbə yonma daşlardan tikilmiş, günbəz formalı tavanla örtülmüşdür. 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyət göstərən qala, 2000-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil edilmişdir.
Qalanın memarlıq quruluşunda sirli detallar var—dairəvi deşiklər şaquli xətt boyunca yerləşir. Belə ki, VIII mərtəbənin ortasındakı dairəvi deşikdən baxdıqda birinci mərtəbənin döşəməsini aydın görmək mümkündür. Qalanın tək giriş yolu qərb tərəfində yerləşir—tağlı qapının eni 1,1 metr, yerin əvvəlki səthindən hündürlüyü isə 2 metrdir.
Azərbaycanın milli emblemlərindən biri olan Qız qalası, pul əskinaslarında dəfələrlə təsvir edilmiş, həm də Novruz bayramı şənliklərinin ənənəvi məkanına çevrilmişdir.
Bu qala, təkcə memarlıq nümunəsi deyil—o, Azərbaycanın zamanla danışan səssiz şahididir. Onun əfsanəsi dahi Cəfər Cabbarlının yaradıcılığına ilham vermiş, poema şəklində əbədiləşmişdir. Görkəmli bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli, Qız qalası poeması əsasında möhtəşəm bir balet bəstələmişdir. Bu əsər daha sonra Opera və Balet Teatrında səhnələşdirilərək tamaşaçılara təqdim olunmuşdur.
Bəzi tədqiqatçılar fərz edirlər ki, Qız qalası yalnız müdafiə məqsədilə inşa edilib. Azərbaycanın şimal sərhədlərini qorumaq üçün qurulan istehkam sisteminin bir hissəsi kimi Dərbənd qalası, Gilgilçay istehkamı və Çıraqqala ilə birlikdə Bakı şəhərinin təhlükəsizliyinə töhfə vermişdir.
Lakin müəyyən fərziyyələr göstərir ki, Qız qalası həm də rəsədxana kimi istifadə edilmiş ola bilər. Bu iddianın nə dərəcədə doğru olduğunu qəti bilmək çətindir—çünki bu, tarixçilər və alimlərin tədqiqatlarına bağlı məsələdir. Amma qaladakı dairəvi deşiklər və günbəzli tavanlar qədim dövrlərdə göy cisimlərinin müşahidəsi üçün xüsusi olaraq dizayn edilmiş ola biləcəyini göstərir.
Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Qız qalası hətta atəşpərəstlik məbədi kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Zərdüştlük dinində təbiətin dörd ünsürü— hava, od, su və torpaq müqəddəs sayılırdı. Qalanın yaxınlığında tapılan tuncdan düzəldilmiş balıq fiquru, su ilahəsinə həsr olunmuş ibadətgah ola biləcəyi ehtimalını yaradır.
Qız qalasına sadəcə fiziki bir bina kimi baxmaq olmaz. O, Azərbaycan abidələri içərisində artıq simvollaşmış, tarixi və mistik əfsanəyə çevrilmiş bir memarlıq incisidir.
Qız qalası təkcə adi bir daş yığını deyil. O, əsrlərin şahididir, zamanın susqun dili, tarixin pıçıltısıdır. Minillərin nəfəsi, keçmişin izləri və açılmayan sirlər bu divarların arasında yaşayır.
Bu abidə Azərbaycanın hafizəsi, yaddaş daşıdır. O, qədim illərin hikmətini, xalqın öyüdünü və gələcəyin inamını özündə ehtiva edir. Qız qalası Bakı səmasının altında sirli bir əfsanəyə çevrilmişdir. Lakin onun hekayəsini tam açmaq mümkün deyil—bəlkə də bəzi sirlər həmişə daşların içində qalmalıdır.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI, AYB üzvü və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 19-05-2025 | Saat: 12:47
Bölmə:Özəl | çapa göndər
Azərbaycan torpağını daha da zənginləşdirən onun tarixi abidələridir. Bu abidələrdə neçə-neçə əsrlərdən qalmış daşlar, qayalar insanın ruhunu dilləndirir. Qız qalası, Şirvanşahlar sarayı, Atəşgahın sönməz alovları—hər biri sadəcə daş, gil, kərpicdən ibarət deyil. Onlarda əsrlərin yaddaşı, xalqımızın keçmişi və kimliyi yaşayır.
Bu gün yalnız Qız qalasından danışmaq istəyirəm—çünki onun sirrləri zamanın içində yaşayır.
Bakı şəhərinin ürəyi sayılan Qız qalası minilliklər boyu əsrarəngiz gözəlliyi ilə dünyanın marağına səbəb olub. Tarixin yaddaşında abidələr incisi kimi parlaqlıq saçan bu möhtəşəm qala, təkcə müdafiə məqsədilə tikilsə də, insan sirləri açmağa meyilli olduğu halda, o, zamanın dərinliklərində bütün gizli məqamları sükutla qoruyub saxlayır.
Qız qalasının zirvəsinə qalxanda, sanki əsrlərin içindən keçib o dövrə düşürəm. Divarlar mənə pıçıldayır—sanki zamanın sirrini bölüşmək istəyirlər. Bakı buradan başqa cür görünür—keçmiş və indinin bir araya gəldiyi mistik mənzərə kimi.
Qız qalası haqqında yazımı qələmə alarkən bir çox tarixi mənbələri araşdırmağa başladım. Bəzi sənədlərə əsasən, qalanın memarı kimi Məsud ibn Davudun adı göstərilir. Lakin bu ehtimal sadəcə bir fərziyyə deyil, çünki Qız qalasının divarlarında kufi yazıları tapılmışdır. Divarlardakı bir kitabədə "Davudun oğlu Məsudun qülləsi" ifadəsi yer alır. Bu yazı qalaya memarın öz möhürünü vurduğunu göstərir və onun abidənin tikinti prosesində əsas fiqur olduğunu ehtimal etməyə imkan verir.
Bəzi tədqiqatçılar bu yazının memarın imzası olduğunu, onun abidənin yaradılmasında birbaşa iştirak etdiyini düşünürlər. Lakin başqa tarixçilər belə hesab edirlər ki, Məsud ibn Davud abidənin inşasına nəzarət edən feodal hakim ola bilər.
Qız Qalası—Bakı şəhərinin qədim qala divarlarının cənub-şərq hissəsində, dənizkənarı parkın yaxınlığında yerləşən möhtəşəm müdafiə tikilisidir. Bu uca qülləvari memarlıq incisi hələ də tam açılmamış tarixi və memarlıq sirlərini qoruyub saxlayır.
Qalanın hündürlüyü 28 metr, diametri birinci mərtəbədə 16,5 metr, divar qalınlığı isə 5 metrə qədərdir. İçərisi səkkiz mərtəbəyə bölünmüşdür. Hər mərtəbə yonma daşlardan tikilmiş, günbəz formalı tavanla örtülmüşdür. 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyət göstərən qala, 2000-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil edilmişdir.
Qalanın memarlıq quruluşunda sirli detallar var—dairəvi deşiklər şaquli xətt boyunca yerləşir. Belə ki, VIII mərtəbənin ortasındakı dairəvi deşikdən baxdıqda birinci mərtəbənin döşəməsini aydın görmək mümkündür. Qalanın tək giriş yolu qərb tərəfində yerləşir—tağlı qapının eni 1,1 metr, yerin əvvəlki səthindən hündürlüyü isə 2 metrdir.
Azərbaycanın milli emblemlərindən biri olan Qız qalası, pul əskinaslarında dəfələrlə təsvir edilmiş, həm də Novruz bayramı şənliklərinin ənənəvi məkanına çevrilmişdir.
Bu qala, təkcə memarlıq nümunəsi deyil—o, Azərbaycanın zamanla danışan səssiz şahididir. Onun əfsanəsi dahi Cəfər Cabbarlının yaradıcılığına ilham vermiş, poema şəklində əbədiləşmişdir. Görkəmli bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli, Qız qalası poeması əsasında möhtəşəm bir balet bəstələmişdir. Bu əsər daha sonra Opera və Balet Teatrında səhnələşdirilərək tamaşaçılara təqdim olunmuşdur.
Bəzi tədqiqatçılar fərz edirlər ki, Qız qalası yalnız müdafiə məqsədilə inşa edilib. Azərbaycanın şimal sərhədlərini qorumaq üçün qurulan istehkam sisteminin bir hissəsi kimi Dərbənd qalası, Gilgilçay istehkamı və Çıraqqala ilə birlikdə Bakı şəhərinin təhlükəsizliyinə töhfə vermişdir.
Lakin müəyyən fərziyyələr göstərir ki, Qız qalası həm də rəsədxana kimi istifadə edilmiş ola bilər. Bu iddianın nə dərəcədə doğru olduğunu qəti bilmək çətindir—çünki bu, tarixçilər və alimlərin tədqiqatlarına bağlı məsələdir. Amma qaladakı dairəvi deşiklər və günbəzli tavanlar qədim dövrlərdə göy cisimlərinin müşahidəsi üçün xüsusi olaraq dizayn edilmiş ola biləcəyini göstərir.
Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Qız qalası hətta atəşpərəstlik məbədi kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Zərdüştlük dinində təbiətin dörd ünsürü— hava, od, su və torpaq müqəddəs sayılırdı. Qalanın yaxınlığında tapılan tuncdan düzəldilmiş balıq fiquru, su ilahəsinə həsr olunmuş ibadətgah ola biləcəyi ehtimalını yaradır.
Qız qalasına sadəcə fiziki bir bina kimi baxmaq olmaz. O, Azərbaycan abidələri içərisində artıq simvollaşmış, tarixi və mistik əfsanəyə çevrilmiş bir memarlıq incisidir.
Qız qalası təkcə adi bir daş yığını deyil. O, əsrlərin şahididir, zamanın susqun dili, tarixin pıçıltısıdır. Minillərin nəfəsi, keçmişin izləri və açılmayan sirlər bu divarların arasında yaşayır.
Bu abidə Azərbaycanın hafizəsi, yaddaş daşıdır. O, qədim illərin hikmətini, xalqın öyüdünü və gələcəyin inamını özündə ehtiva edir. Qız qalası Bakı səmasının altında sirli bir əfsanəyə çevrilmişdir. Lakin onun hekayəsini tam açmaq mümkün deyil—bəlkə də bəzi sirlər həmişə daşların içində qalmalıdır.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI, AYB üzvü və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
19-05-2025
