Heydər Əliyev və Azərbaycançılıq ideologiyası: Milli dövlətçiliyin fəlsəfi dayağı
Tarix: 17-07-2025 | Saat: 11:58
Bölmə:Siyasət | çapa göndər
I. Heydər Əliyev və azərbaycançılığın formalaşması: kimlikdən dövlətə gedən yol
Azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycan xalqının tarixi varlığını, dilini, mədəniyyətini, milli kimliyini və dövlətçilik ənənələrini özündə birləşdirən güclü milli düşüncə sistemidir. Bu ideologiyanın dövlət səviyyəsində formalaşdırılması və möhkəmləndirilməsi prosesi isə birbaşa olaraq ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu Öndər Azərbaycan xalqının keçdiyi mürəkkəb tarixi yolda milli ideoloji boşluğu doldurmaq üçün azərbaycançılığı həm milli həmrəyliyin, həm də siyasi sabitliyin aparıcı sütununa çevirdi.
1969-cu ildən etibarən Azərbaycan SSR-in rəhbəri kimi fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev milli-mədəni dirçəlişin əsasını qoydu. O dövrdə mövcud olan sovet ideoloji çərçivəsinə baxmayaraq, Heydər Əliyev milli tariximizin, ədəbiyyatımızın, incəsənətimizin və dilimizin inkişafına şərait yaratdı. Bu, faktiki olaraq azərbaycançılıq ideyasının ilk praktik müstəvidə tətbiqidir. Hərçənd açıq şəkildə “azərbaycançılıq” termini işlədilmirdi, lakin mahiyyət etibarilə azərbaycançılığın mədəni və mənəvi əsasları formalaşırdı.
Azərbaycan xalqının milli kimliyi uzun müddət ərzində ya imperiya ideologiyasının basqısı altında boğulmuş, ya da süni şəkildə deformasiya edilmişdi. Heydər Əliyev isə bu boşluqları doldurmaq üçün milli-mənəvi dəyərlərə söykənən ideoloji çərçivə hazırladı. Bu, sadəcə siyasi idarəetmə strategiyası deyildi – bu, xalqın kimliyini qorumaq, milli qüruru dirçəltmək və milli özünüdərki bərpa etmək üçün həyata keçirilən sistemli fəaliyyətdir.
Ulu Öndər xalqın tarixi yaddaşının gücləndirilməsini, milli qəhrəmanların, şəxsiyyətlərin, ədiblərin irsinin öyrənilib təbliğ olunmasını vacib hesab edirdi. Tarixi şəxsiyyətlərimiz – Babək, Nizami, Nəsimi, Füzuli, Cavad xan, Hacı Zeynalabdin Tağıyev və başqaları barədə əsərlərin yazılması, filmlərin çəkilməsi və onların milli təbliğatın əsas fiqurlarına çevrilməsi bu siyasətin bir parçası idi. Heydər Əliyev anlayırdı ki, milli şüurun formalaşmasında tarixi yaddaş, mədəni irs və mənəvi dəyərlər mühüm rol oynayır.
Müstəqilliyin bərpasından sonra isə azərbaycançılıq artıq açıq şəkildə ümummilli ideologiyaya çevrildi. 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev çoxqütblü, qeyri-sabit və parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə qalan cəmiyyət üçün azərbaycançılığı əsas ideoloji dayağa çevirdi. Bu ideologiya təkcə etnik azərbaycanlılara deyil, Azərbaycan Respublikasının bütün vətəndaşlarına aiddir. Onun mahiyyətində etnik deyil, vətəndaşlıq əsasında formalaşan milli birlik anlayışı dayanırdı. Ulu Öndərin çıxışlarında azərbaycançılıq “Azərbaycan torpağına, dövlətinə, xalqına və dilinə bağlılıq”, “milli dəyərlərə sadiqlik və dövlətçilik məsuliyyəti” kimi təqdim olunurdu. O deyirdi:
“Azərbaycançılıq elə bir ideologiyadır ki, bu torpaqda yaşayan hər bir insanı – onun etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq – bir amal ətrafında birləşdirir.” Bu ideya müstəqil Azərbaycanın siyasi fəlsəfəsinin və ideoloji xəttinin ana xəttinə çevrildi.
II. Azərbaycançılıq dövlət siyasətində: dil, tarix, tolerantlıq və vətəndaş həmrəyliyi prizmasında
Heydər Əliyevin ideologiyasında azərbaycançılıq konkret sahələr üzrə strategiyaya çevrildi. Bu, sadəcə bir ideya kimi qalmaqla kifayətlənmirdi – dövlət quruculuğunun, təhsil, mədəniyyət, diaspor və beynəlxalq siyasətin əsas fəlsəfi dayağına çevrildi.
Əvvəlcə, dil siyasəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev Azərbaycan dilini milli kimliyin simvolu və varlığın dayağı hesab edirdi. Onun təşəbbüsü ilə 2001-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” qanun qəbul edildi. O deyirdi:
“Dil hər bir xalqın ruhudur, onun mənəviyyatıdır, onun vətəndaşlıq simvoludur.” Azərbaycan dilinin tədris, yazı, elmi və rəsmi ünsiyyət dili kimi möhkəmləndirilməsi azərbaycançılığın əsas istiqamətlərindən biri idi. Bu sahədə milli ədəbiyyatın inkişafı, dilin saflığının qorunması və yeni nəslin milli ruhda tərbiyəsi hədəf götürülmüşdü.
İkinci mühüm istiqamət tarixi yaddaşın bərpası və milli ruhun dirçəldilməsi idi. Azərbaycan xalqının mübarizə tarixi, faciələri, qəhrəmanlıq səhifələri – Qarabağ münaqişəsi, 20 Yanvar hadisələri, Xocalı soyqırımı – milli ideologiyanın bir hissəsi olaraq vətəndaş şüurunda öz yerini almalı idi. Heydər Əliyev bu hadisələrin həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə tanıdılması üçün xüsusi addımlar atdı. Bu, təkcə tarix deyil, həm də milli yaddaşın qorunması, gələcək nəsillərin milli ruhda yetişdirilməsi üçün aparılan iş idi.
Üçüncü istiqamət multikulturalizm və dini dözümlülük siyasəti idi. Azərbaycançılıq heç zaman monoetnik ideologiya olmayıb. Əksinə, Heydər Əliyev Azərbaycanın çoxmillətli və çoxkonfessiyalı strukturunu milli sərvət adlandırırdı. O bildirirdi:
“Azərbaycanın zənginliyi onun mədəni müxtəlifliyində, insanlarının birgəyaşayış mədəniyyətindədir.” Bu siyasət nəticəsində müxtəlif xalqların – rus, yəhudi, talış, tat, ləzgi və digərlərinin – mədəni irsi qorundu, dini konfessiyaların hüquqları tanındı, dini təfriqəçiliyə yol verilmədi. Azərbaycan regionda nadir ölkələrdəndir ki, həm məscidlər, həm sinaqoqlar, həm də kilsələr azad şəkildə fəaliyyət göstərir.
Dördüncü və strateji istiqamət bütöv Azərbaycan ideyası və diasporla iş idi. Heydər Əliyev bu ideyanı yalnız ərazi məsələsi kimi deyil, mənəvi və ideoloji birlik anlayışı kimi qəbul edirdi. O, xaricdə yaşayan milyonlarla azərbaycanlının milli kimliyə bağlı qalmasının təmin olunmasını dövlətin prioriteti kimi müəyyən etmişdi. 2001-ci ildə Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı bu siyasətin təməli oldu. Burada səslənən fikirlər bu gün də aktualdır:
“Hər bir azərbaycanlı harada yaşamasından asılı olmayaraq, Azərbaycanla nəfəs almalı, onun uğurları ilə fəxr etməli və milli kimliyini qorumalıdır.”Bu yanaşma azərbaycançılığı həm daxili vətəndaş həmrəyliyinin, həm də qlobal soydaş birliyinin əsas ideoloji platformasına çevirdi. Azərbaycan diasporunun gücləndirilməsi, milli maraqlar naminə birləşməsi və milli mədəniyyətin beynəlxalq müstəvidə təbliği bu ideologiyanın davamı kimi həyata keçirildi.
Nəhayət, Heydər Əliyev üçün azərbaycançılıq dövlətin ideoloji dayağı, cəmiyyətin mənəvi sütunu idi. Onun formalaşdırdığı bu ideologiya bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Azərbaycan xalqı 2020-ci il Vətən müharibəsində də bir daha sübut etdi ki, azərbaycançılıq təkcə söz yox, həm də milli qürurun, xalq birliyinin və vətən sevgisinin canlı ifadəsidir.
Arzu Bağırova,
Qusar rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin Elmi işçisi
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 17-07-2025 | Saat: 11:58
Bölmə:Siyasət | çapa göndər
I. Heydər Əliyev və azərbaycançılığın formalaşması: kimlikdən dövlətə gedən yol
Azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycan xalqının tarixi varlığını, dilini, mədəniyyətini, milli kimliyini və dövlətçilik ənənələrini özündə birləşdirən güclü milli düşüncə sistemidir. Bu ideologiyanın dövlət səviyyəsində formalaşdırılması və möhkəmləndirilməsi prosesi isə birbaşa olaraq ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu Öndər Azərbaycan xalqının keçdiyi mürəkkəb tarixi yolda milli ideoloji boşluğu doldurmaq üçün azərbaycançılığı həm milli həmrəyliyin, həm də siyasi sabitliyin aparıcı sütununa çevirdi.
1969-cu ildən etibarən Azərbaycan SSR-in rəhbəri kimi fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev milli-mədəni dirçəlişin əsasını qoydu. O dövrdə mövcud olan sovet ideoloji çərçivəsinə baxmayaraq, Heydər Əliyev milli tariximizin, ədəbiyyatımızın, incəsənətimizin və dilimizin inkişafına şərait yaratdı. Bu, faktiki olaraq azərbaycançılıq ideyasının ilk praktik müstəvidə tətbiqidir. Hərçənd açıq şəkildə “azərbaycançılıq” termini işlədilmirdi, lakin mahiyyət etibarilə azərbaycançılığın mədəni və mənəvi əsasları formalaşırdı.
Azərbaycan xalqının milli kimliyi uzun müddət ərzində ya imperiya ideologiyasının basqısı altında boğulmuş, ya da süni şəkildə deformasiya edilmişdi. Heydər Əliyev isə bu boşluqları doldurmaq üçün milli-mənəvi dəyərlərə söykənən ideoloji çərçivə hazırladı. Bu, sadəcə siyasi idarəetmə strategiyası deyildi – bu, xalqın kimliyini qorumaq, milli qüruru dirçəltmək və milli özünüdərki bərpa etmək üçün həyata keçirilən sistemli fəaliyyətdir.
Ulu Öndər xalqın tarixi yaddaşının gücləndirilməsini, milli qəhrəmanların, şəxsiyyətlərin, ədiblərin irsinin öyrənilib təbliğ olunmasını vacib hesab edirdi. Tarixi şəxsiyyətlərimiz – Babək, Nizami, Nəsimi, Füzuli, Cavad xan, Hacı Zeynalabdin Tağıyev və başqaları barədə əsərlərin yazılması, filmlərin çəkilməsi və onların milli təbliğatın əsas fiqurlarına çevrilməsi bu siyasətin bir parçası idi. Heydər Əliyev anlayırdı ki, milli şüurun formalaşmasında tarixi yaddaş, mədəni irs və mənəvi dəyərlər mühüm rol oynayır.
Müstəqilliyin bərpasından sonra isə azərbaycançılıq artıq açıq şəkildə ümummilli ideologiyaya çevrildi. 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev çoxqütblü, qeyri-sabit və parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə qalan cəmiyyət üçün azərbaycançılığı əsas ideoloji dayağa çevirdi. Bu ideologiya təkcə etnik azərbaycanlılara deyil, Azərbaycan Respublikasının bütün vətəndaşlarına aiddir. Onun mahiyyətində etnik deyil, vətəndaşlıq əsasında formalaşan milli birlik anlayışı dayanırdı. Ulu Öndərin çıxışlarında azərbaycançılıq “Azərbaycan torpağına, dövlətinə, xalqına və dilinə bağlılıq”, “milli dəyərlərə sadiqlik və dövlətçilik məsuliyyəti” kimi təqdim olunurdu. O deyirdi:
“Azərbaycançılıq elə bir ideologiyadır ki, bu torpaqda yaşayan hər bir insanı – onun etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq – bir amal ətrafında birləşdirir.” Bu ideya müstəqil Azərbaycanın siyasi fəlsəfəsinin və ideoloji xəttinin ana xəttinə çevrildi.
II. Azərbaycançılıq dövlət siyasətində: dil, tarix, tolerantlıq və vətəndaş həmrəyliyi prizmasında
Heydər Əliyevin ideologiyasında azərbaycançılıq konkret sahələr üzrə strategiyaya çevrildi. Bu, sadəcə bir ideya kimi qalmaqla kifayətlənmirdi – dövlət quruculuğunun, təhsil, mədəniyyət, diaspor və beynəlxalq siyasətin əsas fəlsəfi dayağına çevrildi.
Əvvəlcə, dil siyasəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev Azərbaycan dilini milli kimliyin simvolu və varlığın dayağı hesab edirdi. Onun təşəbbüsü ilə 2001-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” qanun qəbul edildi. O deyirdi:
“Dil hər bir xalqın ruhudur, onun mənəviyyatıdır, onun vətəndaşlıq simvoludur.” Azərbaycan dilinin tədris, yazı, elmi və rəsmi ünsiyyət dili kimi möhkəmləndirilməsi azərbaycançılığın əsas istiqamətlərindən biri idi. Bu sahədə milli ədəbiyyatın inkişafı, dilin saflığının qorunması və yeni nəslin milli ruhda tərbiyəsi hədəf götürülmüşdü.
İkinci mühüm istiqamət tarixi yaddaşın bərpası və milli ruhun dirçəldilməsi idi. Azərbaycan xalqının mübarizə tarixi, faciələri, qəhrəmanlıq səhifələri – Qarabağ münaqişəsi, 20 Yanvar hadisələri, Xocalı soyqırımı – milli ideologiyanın bir hissəsi olaraq vətəndaş şüurunda öz yerini almalı idi. Heydər Əliyev bu hadisələrin həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə tanıdılması üçün xüsusi addımlar atdı. Bu, təkcə tarix deyil, həm də milli yaddaşın qorunması, gələcək nəsillərin milli ruhda yetişdirilməsi üçün aparılan iş idi.
Üçüncü istiqamət multikulturalizm və dini dözümlülük siyasəti idi. Azərbaycançılıq heç zaman monoetnik ideologiya olmayıb. Əksinə, Heydər Əliyev Azərbaycanın çoxmillətli və çoxkonfessiyalı strukturunu milli sərvət adlandırırdı. O bildirirdi:
“Azərbaycanın zənginliyi onun mədəni müxtəlifliyində, insanlarının birgəyaşayış mədəniyyətindədir.” Bu siyasət nəticəsində müxtəlif xalqların – rus, yəhudi, talış, tat, ləzgi və digərlərinin – mədəni irsi qorundu, dini konfessiyaların hüquqları tanındı, dini təfriqəçiliyə yol verilmədi. Azərbaycan regionda nadir ölkələrdəndir ki, həm məscidlər, həm sinaqoqlar, həm də kilsələr azad şəkildə fəaliyyət göstərir.
Dördüncü və strateji istiqamət bütöv Azərbaycan ideyası və diasporla iş idi. Heydər Əliyev bu ideyanı yalnız ərazi məsələsi kimi deyil, mənəvi və ideoloji birlik anlayışı kimi qəbul edirdi. O, xaricdə yaşayan milyonlarla azərbaycanlının milli kimliyə bağlı qalmasının təmin olunmasını dövlətin prioriteti kimi müəyyən etmişdi. 2001-ci ildə Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı bu siyasətin təməli oldu. Burada səslənən fikirlər bu gün də aktualdır:
“Hər bir azərbaycanlı harada yaşamasından asılı olmayaraq, Azərbaycanla nəfəs almalı, onun uğurları ilə fəxr etməli və milli kimliyini qorumalıdır.”Bu yanaşma azərbaycançılığı həm daxili vətəndaş həmrəyliyinin, həm də qlobal soydaş birliyinin əsas ideoloji platformasına çevirdi. Azərbaycan diasporunun gücləndirilməsi, milli maraqlar naminə birləşməsi və milli mədəniyyətin beynəlxalq müstəvidə təbliği bu ideologiyanın davamı kimi həyata keçirildi.
Nəhayət, Heydər Əliyev üçün azərbaycançılıq dövlətin ideoloji dayağı, cəmiyyətin mənəvi sütunu idi. Onun formalaşdırdığı bu ideologiya bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Azərbaycan xalqı 2020-ci il Vətən müharibəsində də bir daha sübut etdi ki, azərbaycançılıq təkcə söz yox, həm də milli qürurun, xalq birliyinin və vətən sevgisinin canlı ifadəsidir.
Arzu Bağırova,
Qusar rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin Elmi işçisi
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
17-07-2025
