DILIMIZIN SAFLIĞI-KIMLIYIMIZIN TƏMƏLI, GƏLƏCƏYIMIZIN ZƏMANƏTIDIR!
Tarix: 19-11-2025 | Saat: 13:15
Bölmə:Manşet / Özəl / Qərbi Azərbaycan / Yazar2 | çapa göndər
Şəmsi QOCA,
Qərbi Azərbaycan İcması
Aparatının elmi işçisi
AMEA-nın 80 illik yubiley tədbirində dövlət başçısının Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və elmi dilin yabançı terminlərdən təmizlənməsi ilə bağlı səsləndirdiyi fundamental fikirlər milli-mədəni özünüdərk baxımından olduqca vacib və alqışlanası bir manifestdir. Bu çağırışlar, Azərbaycan dilinin gələcəyi, milli kimliyimizin möhkəmlənməsi və elmi potensialımızın güclənməsi naminə hər bir vətəndaş və dövlət qurumu üçün hərəkət proqramı olmalıdır. Dövlət başçısı məsələnin ciddiliyini vurğulayaraq qeyd etmişdir: "Azərbaycan dilinin saflığının qorunması hər bir Azərbaycan vətəndaşının işi olmalıdır. Dövlət, alimlər, dilçilər, yazıçılar, şairlər, jurnalistlər, siyasətlə məşğul olanlar – yəni, bu məsələyə çox böyük diqqət verməlidirlər." Bu sitat, dilin qorunması missiyasının təkcə dövlət qurumlarının deyil, bütün cəmiyyətin məsuliyyəti olduğunu vurğulayır.
Dilin saflığı uğrunda mübarizə Azərbaycanda yeni deyil; onun kökləri XX əsrin əvvəllərinə, xüsusilə "Molla Nəsrəddin" jurnalının maarifçilik fəaliyyətinə dayanır. Cəlil Məmmədquluzadə və digər mollanəsrəddinçilər hələ o vaxtdan etibarən ana dili yad kəlmələrlə korlayan qələm sahiblərini və öz ana dilində danışmağı ar bilən ziyalıları daim tənqid atəşinə tutmuşlar. Bu tarixi fakt göstərir ki, dilin saflığı uğrunda mübarizə əslində milli özünüdərk və kimlik uğrunda davamlı bir mübarizədir.
Tənqidi nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, dilin saflığının pozulması, xüsusilə kütləvi informasiya vasitələrində və sosial şəbəkələrdə, Azərbaycan dilində qarşılığı olan sözlərin lazımsız yerə əcnəbi ekvivalentləri ilə əvəzlənməsi (məsələn, İT sahəsində "applikasiya", "developer" kimi terminlərin gərəksiz istifadəsi) dilin leksik zənginliyini süni şəkildə yoxsullaşdırır. Bu kontekstdə, son dövrlərdə televiziyada və KİV-də gen bol işlənən "narrativ" sözü xüsusi qeyd olunmalıdır. Dilimizdə "baxış bucağı", "mövqe", "əsas fikir" və ya "süjet xətti" kimi dolğun və aydın qarşılıqlar ola-ola, bu yabançı sözdən istifadə edilməsinin heç bir leksik və ya məntiqi əsası yoxdur. Bu, sadəcə bir dil kompleksindən və ya süni "elitizm" axtarışından irəli gələn, dilimizin daxili imkanlarına hörmətsizlik və qlobal mediaya kor-koranə təqlid etmək istəyidir. Cənab Prezidentin qeyd etdiyi kimi: "Azərbaycan dili çox zəngin dildir. Bu gün 50 milyondan çox insan üçün Azərbaycan dili Ana dilidir. Ancaq təmiz, saf, ədəbi Azərbaycan dilinin qoruyucuları bizik – müstəqil Azərbaycan dövləti." Bu fikir həm dilimizin beynəlxalq əhatə dairəsini, həm də onun təmiz və ədəbi formasının mühafizəsinin müstəqil dövlətin əsas ideoloji və mədəni funksiyası olduğunu təsdiqləyir. Dilin pozulması gələcək nəsillərin öz milli köklərindən uzaqlaşmasına səbəb ola bilər.
Eyni dərəcədə vacib və aktual olan məsələ elmi dilin yabançı terminlərdən təmizlənməsi tələbidir. Elmi dildə terminoloji vahidliyin olmaması və eyni anlayış üçün müxtəlif terminlərin işlədilməsi (məsələn, humanitar elmlərdə bir terminin 5 fərqli tərcüməsinin istifadə olunması) elmin kütləviləşməsinə ciddi əngəl törədir. AMEA-nın bu prosesdə əsas rol oynaması, vahid standartların tətbiqi və Terminologiya Komissiyasının fəaliyyətinin gücləndirilməsi zəruridir. Unutmamalıyıq ki, elmi dilin təmizlənməsi dilimizin öz ehtiyatlarından istifadə edərək elmi fikri ifadə etmək qabiliyyətinin yüksəldilməsi deməkdir ki, bu da milli elmi özünüdərkin əsasını təşkil edir.
Mədəni özünüdərk məsələləri kontekstində, marketlərin, kafe və restoranların adlarının kütləvi şəkildə ingilis və ya digər xarici dildə yazılması dözülməz həddə çatmış bir problemdir. Bakı və digər böyük şəhərlərin mərkəzi küçələrindəki yeni açılan müəssisələrin adlarının 70%-dən çoxunun xarici dildə (məsələn, "Store", "Cafe", "Home" kimi ümumi sözlər) olması acınacaqlı bir faktdır. Hətta yerli əhaliyə xidmət göstərən bərbərxana adları belə məntiqsiz şəkildə "Barber" kimi ingilis dilində yazılır. Halbuki dilimizdə ərəb mənşəli olsa da, çoxdan mənimsənilmiş və latın qrafikası ilə sadəcə "Bərbər" kimi yazılmalı olan söz mövcuddur. Bu, təkcə estetik problem deyil, həm də "Dövlət dili haqqında" Qanunun 14-cü maddəsinin tələblərinin kobud şəkildə pozulmasıdır. Müvafiq dövlət qurumlarının bu məsələyə olan laqeyd münasibəti qəbuledilməzdir. Problemin həlli üçün vahid nəzarətin gücləndirilməsi, müəssisə adlarının Qanuna uyğunluğunun yoxlanılması və cərimə mexanizmlərinin işə salınması vacibdir. Eyni zamanda, xarici adların yazılışı zamanı milli dildəki qarşılığın şrift ölçüsü və görünürlüyü ilə bağlı məcburi standartlar tətbiq edilməlidir.
Nəhayət, bu cür dil pozuntularının qarşısını almaq üçün ictimaiyyətin fəal iştirakı zəruridir. Bunun üçün ASAN Xidmət/ASAN Kommunal platforması ilə inteqrasiya olunmuş rəqəmsal mexanizmin, yəni "Saf Dil" mobil tətbiqinin və ya portalının yaradılması təklif olunur. Vətəndaşlar bu rəqəmsal alət vasitəsilə şikayət etdiyi obyektin fotoşəkilini, GPS koordinatlarını və qısa təsvirini təqdim edə bilməli, şikayətin isə real vaxt rejimində "Qəbul edildi" / "Tədbir görüldü" statusunu izləmək imkanı olmalıdır. ASAN-ın yüksək etibarlılığı və geniş əhatə dairəsi bu sistemin operativliyini təmin edərək, şəffaf, sürətli və vətəndaş iştirakına əsaslanan bir nəzarət sistemini yaradar. Dövlət başçısının çağırışı dil məsələsinin dövlət prioritetlərinin zirvəsində olduğunu göstərir və bu milli özünüdərk prosesinə güclü təkan verir.
Unutmayaq ki, dilimizin saflığı - kimliyimizin təməli, gələcəyimizin zəmanətidir!
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 19-11-2025 | Saat: 13:15
Bölmə:Manşet / Özəl / Qərbi Azərbaycan / Yazar2 | çapa göndər
Şəmsi QOCA,
Qərbi Azərbaycan İcması
Aparatının elmi işçisi
AMEA-nın 80 illik yubiley tədbirində dövlət başçısının Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və elmi dilin yabançı terminlərdən təmizlənməsi ilə bağlı səsləndirdiyi fundamental fikirlər milli-mədəni özünüdərk baxımından olduqca vacib və alqışlanası bir manifestdir. Bu çağırışlar, Azərbaycan dilinin gələcəyi, milli kimliyimizin möhkəmlənməsi və elmi potensialımızın güclənməsi naminə hər bir vətəndaş və dövlət qurumu üçün hərəkət proqramı olmalıdır. Dövlət başçısı məsələnin ciddiliyini vurğulayaraq qeyd etmişdir: "Azərbaycan dilinin saflığının qorunması hər bir Azərbaycan vətəndaşının işi olmalıdır. Dövlət, alimlər, dilçilər, yazıçılar, şairlər, jurnalistlər, siyasətlə məşğul olanlar – yəni, bu məsələyə çox böyük diqqət verməlidirlər." Bu sitat, dilin qorunması missiyasının təkcə dövlət qurumlarının deyil, bütün cəmiyyətin məsuliyyəti olduğunu vurğulayır.
Dilin saflığı uğrunda mübarizə Azərbaycanda yeni deyil; onun kökləri XX əsrin əvvəllərinə, xüsusilə "Molla Nəsrəddin" jurnalının maarifçilik fəaliyyətinə dayanır. Cəlil Məmmədquluzadə və digər mollanəsrəddinçilər hələ o vaxtdan etibarən ana dili yad kəlmələrlə korlayan qələm sahiblərini və öz ana dilində danışmağı ar bilən ziyalıları daim tənqid atəşinə tutmuşlar. Bu tarixi fakt göstərir ki, dilin saflığı uğrunda mübarizə əslində milli özünüdərk və kimlik uğrunda davamlı bir mübarizədir.
Tənqidi nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, dilin saflığının pozulması, xüsusilə kütləvi informasiya vasitələrində və sosial şəbəkələrdə, Azərbaycan dilində qarşılığı olan sözlərin lazımsız yerə əcnəbi ekvivalentləri ilə əvəzlənməsi (məsələn, İT sahəsində "applikasiya", "developer" kimi terminlərin gərəksiz istifadəsi) dilin leksik zənginliyini süni şəkildə yoxsullaşdırır. Bu kontekstdə, son dövrlərdə televiziyada və KİV-də gen bol işlənən "narrativ" sözü xüsusi qeyd olunmalıdır. Dilimizdə "baxış bucağı", "mövqe", "əsas fikir" və ya "süjet xətti" kimi dolğun və aydın qarşılıqlar ola-ola, bu yabançı sözdən istifadə edilməsinin heç bir leksik və ya məntiqi əsası yoxdur. Bu, sadəcə bir dil kompleksindən və ya süni "elitizm" axtarışından irəli gələn, dilimizin daxili imkanlarına hörmətsizlik və qlobal mediaya kor-koranə təqlid etmək istəyidir. Cənab Prezidentin qeyd etdiyi kimi: "Azərbaycan dili çox zəngin dildir. Bu gün 50 milyondan çox insan üçün Azərbaycan dili Ana dilidir. Ancaq təmiz, saf, ədəbi Azərbaycan dilinin qoruyucuları bizik – müstəqil Azərbaycan dövləti." Bu fikir həm dilimizin beynəlxalq əhatə dairəsini, həm də onun təmiz və ədəbi formasının mühafizəsinin müstəqil dövlətin əsas ideoloji və mədəni funksiyası olduğunu təsdiqləyir. Dilin pozulması gələcək nəsillərin öz milli köklərindən uzaqlaşmasına səbəb ola bilər.
Eyni dərəcədə vacib və aktual olan məsələ elmi dilin yabançı terminlərdən təmizlənməsi tələbidir. Elmi dildə terminoloji vahidliyin olmaması və eyni anlayış üçün müxtəlif terminlərin işlədilməsi (məsələn, humanitar elmlərdə bir terminin 5 fərqli tərcüməsinin istifadə olunması) elmin kütləviləşməsinə ciddi əngəl törədir. AMEA-nın bu prosesdə əsas rol oynaması, vahid standartların tətbiqi və Terminologiya Komissiyasının fəaliyyətinin gücləndirilməsi zəruridir. Unutmamalıyıq ki, elmi dilin təmizlənməsi dilimizin öz ehtiyatlarından istifadə edərək elmi fikri ifadə etmək qabiliyyətinin yüksəldilməsi deməkdir ki, bu da milli elmi özünüdərkin əsasını təşkil edir.
Mədəni özünüdərk məsələləri kontekstində, marketlərin, kafe və restoranların adlarının kütləvi şəkildə ingilis və ya digər xarici dildə yazılması dözülməz həddə çatmış bir problemdir. Bakı və digər böyük şəhərlərin mərkəzi küçələrindəki yeni açılan müəssisələrin adlarının 70%-dən çoxunun xarici dildə (məsələn, "Store", "Cafe", "Home" kimi ümumi sözlər) olması acınacaqlı bir faktdır. Hətta yerli əhaliyə xidmət göstərən bərbərxana adları belə məntiqsiz şəkildə "Barber" kimi ingilis dilində yazılır. Halbuki dilimizdə ərəb mənşəli olsa da, çoxdan mənimsənilmiş və latın qrafikası ilə sadəcə "Bərbər" kimi yazılmalı olan söz mövcuddur. Bu, təkcə estetik problem deyil, həm də "Dövlət dili haqqında" Qanunun 14-cü maddəsinin tələblərinin kobud şəkildə pozulmasıdır. Müvafiq dövlət qurumlarının bu məsələyə olan laqeyd münasibəti qəbuledilməzdir. Problemin həlli üçün vahid nəzarətin gücləndirilməsi, müəssisə adlarının Qanuna uyğunluğunun yoxlanılması və cərimə mexanizmlərinin işə salınması vacibdir. Eyni zamanda, xarici adların yazılışı zamanı milli dildəki qarşılığın şrift ölçüsü və görünürlüyü ilə bağlı məcburi standartlar tətbiq edilməlidir.
Nəhayət, bu cür dil pozuntularının qarşısını almaq üçün ictimaiyyətin fəal iştirakı zəruridir. Bunun üçün ASAN Xidmət/ASAN Kommunal platforması ilə inteqrasiya olunmuş rəqəmsal mexanizmin, yəni "Saf Dil" mobil tətbiqinin və ya portalının yaradılması təklif olunur. Vətəndaşlar bu rəqəmsal alət vasitəsilə şikayət etdiyi obyektin fotoşəkilini, GPS koordinatlarını və qısa təsvirini təqdim edə bilməli, şikayətin isə real vaxt rejimində "Qəbul edildi" / "Tədbir görüldü" statusunu izləmək imkanı olmalıdır. ASAN-ın yüksək etibarlılığı və geniş əhatə dairəsi bu sistemin operativliyini təmin edərək, şəffaf, sürətli və vətəndaş iştirakına əsaslanan bir nəzarət sistemini yaradar. Dövlət başçısının çağırışı dil məsələsinin dövlət prioritetlərinin zirvəsində olduğunu göstərir və bu milli özünüdərk prosesinə güclü təkan verir.
Unutmayaq ki, dilimizin saflığı - kimliyimizin təməli, gələcəyimizin zəmanətidir!
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
19-11-2025
