Vüqar Cavadzadə: Qida toksikoinfeksiyalarında infeksiya mənbəyi əsasən insandır
28-06-2021, 14:27. Yazar: admen
Azərbaycan Tibb Universitetinin Yoluxucu xəstəliklər kafedrasının müəllimi, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Vüqar Cavadzadə müsahibəsində qida toksikoinfeksiyalarının səbəbləri, mənbələri, simptomları və epidemioloji xüsusiyyətləri barədə danışıb. Həmin müsahibəni təqdim edir.
- Qida toksikoinfeksiyaları nədir?
- Qida toksikoinfeksiyaları (zəhərlənmələri) çox sayda bakteriyaların və onların ifraz etdikləri toksinlər tərəfindən törədilən, mədə-bağırsaq pozğunluğu ilə gedən kəskin gedişli xəstəliklərdir. Adətən qida toksikoinfeksiyaları yüngül intoksikasiya əlamətlərlə gedir və sağalma ilə yekunlaşır.
- Qida toksikoinfeksiyalarının törədiciləri hansılardır?
- Qida toksikoinfeksiyaları şərti-patogen, patogen, aerob və anaerob mikroorqanizmlər tərəfindən törədilir. Ümumi olaraq bunlara Staphylococcus aureus, Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Klebsella pneumoniae, Bacilus cereus, Enterobakter cloacae, Citrobakter, Pseudomonas və s. kimi mikroorqanizmlər aiddir. Həmin mikroorqanizmlərin bəziləri ekzotoksin, bəziləri isə endotoksin ifraz edirlər.
- Qida toksikoinfeksiyalarının epidemioloji xüsusiyyətləri hansılardır?
- Qida toksikoinfeksiyalarında əsasən infeksiya mənbəyi insanlardır. Qeyd etdiyim bakteriyalar insanlarda irinli iltihabi proseslər – panaritsi, piodermiya, angina, rinofaringir və s. kimi xəstəliklər törədirlər. Qida toksikoinfeksiyaları bakteriyalar və onların toksinləri ilə çirklənmiş kremli qənnadı məhsullar, ət, balıq, süd və ərzaq məhsullarını yedikdə baş verir. Sadaladığımız yeyinti məhsullarını hazırlayarkən, düzgün şəraitdə saxlanılmazsa, soyuducuya qoyulmazsa, acıq qabda saxlanılarsa o zaman bakteriyalarla çirklənər.
Bəzən heyvanlarda infeksiya daşıyıcısı olur. Mastiti olan heyvanların südü bakterioloji olaraq çirklənir. Həmin süd məhsullarından istifadə edilməsi insanların yoluxması ilə nəticələnir.
- Qida toksikoinfeksiyalarının simptomları hansılardır?
- Qida toksikoinfeksiyalarının klinik əlamətləri qida qəbulundan 30 dəqiqədən 24 saata qədər davam edən gizli dövrdən sonra özünü büruzə verir. İlkin olaraq xəstələrdə ürəkbulanma, qusma və mədədə kəskin ağrılar baş verir. Bəzi hallarda bir neçə dəfə ishal da müşahidə edilir. Xəstələrdə qızdırma dərhal yüksəlsə də, qısa müddətdən sonra normaya enir. Bəzən qusma öyümə ilə müşahidə olunaraq, inadlı xarakter daşıyır. Adətən qusuntunun tərkibində həzm olunmamış qida qalıqları olur. Qusuntu kütləsi pis iyli olur. Əksər xəstələrdə intoksikasiya simptomları müşahidə edilir. Belə ki, xəstələrdə ümumi zəiflik, halsızlıq, baş ağrısı və başgicəllənmə olur. Xəstələrdə üzün və bədənin dərisi solğunlaşır, dili ağ ərplə örtülür, təzyiq düşür-arterial hipotoniya və ürək döyüntüsünün sayının artması müşahidə edilir. Qarın boşluğunun palpasiyası zamanı mədə və göbəkətrafı nahiyədə ağrılar olur.
Əksər hallarda qida toksikoinfeksiyaları yüngül gedir. Bu zaman xəstələrdə əsasən qusma olur, digər əlamətlər çox vaxt olmur. Ağır gediş zamanı xəstələrdə çox vaxt qusma, bəzən selikli qanlı nəcis ifrazı, su-duz və turşu-qələvi müvazinətinin pozulması, bəzən isə qaraciyər və dalağın böyüməsi rast gəlinir. Ağır xəstələrdə su-duz mübadiləsinin pozulması nəticəsində əzələlərdə qıcolmalar baş verir. Ümumiyyətlə, qida toksikoinfeksiyaları sağalma ilə qurtarır.
- Qida toksikoinfeksiyası zamanı hansı ağırlaşmalar yarana bilər?
- Ağır hallarda xəstələrdə dehidratasion şok kimi ağırlaşmalar müşahidə edilir. Bəzi xəstələrdə ikincili infeksiyaların qoşulması nəticəsində bakterial ağırlaşmalar da baş verə bilir.
- Qida toksikoinfeksiyalarının diaqnozu necə qoyulur?
- Əsas diaqnoz klinik-epidemioloji məlumatlara əsasən qoyulur. Klinik olaraq xəstələrdə qısa inkubasion dövrün olması, xəstəliyin eyni ərzaq məhsulları qəbul etmiş şəxslər arasında qəflətən baş verməsi, xəstələnənlərdə eyni klinik əlamətlərin olması, ilkin yardım-mədənin yuyulması, təmizləyici imalədən sonra vəziyyətinin qısa müddət ərzində yaxşılaşması diaqnozu qoymağa imkan verir. Epidemioloji olaraq ərzaq məhsulunun xarakterinə, onların saxlanılma şəraitinə, hazırlanma qaydasına, yemək hazırlayanların sağlamlıq vəziyyətinə və onların irinli zədələnmələrinə diqqət yetirilməlidir. Etioloji diaqnoz isə qusuntu kütləsindən, mədə yuyuntusundan, ərzaq məhsullarının qalığından və bağırsaq möhtəviyyatından mikrob kulturasının tapılması nəticəsində qoyulur.
- Qida toksikoinfeksiyalarının qarşısını necə almaq olar?
- Qida toksikoinfeksiyalarının profilaktikasında müasir standartlara cavab verən müəssisələrin yaradılması və məhsulların saxlanılmasının təkmilləşdirilməsi əsas yer tutur. Dərinin irinli xəstəlikləri, angina, rinofaringit və s. kimi bakterial etiologiyalı xəstəlikləri olan şəxslər işdən kənarlaşdırılmalı, tam müalicə olunmalı və müalicədən sonra bakterioloji müayinənin mənfi nəticəsindən sonra işə buraxılmalıdırlar. Baytarlıq işçiləri xəstə heyvanları vaxtında aşkar etməli, ət və süd məhsullarının istehsalına ciddi nəzarət etməlidirlər.
- Vətəndaşlara qida toksikoinfeksiyaları barədə tövsiyələriniz nədən ibarətdir?
- Tövsiyələr ondan ibarətdir ki, isti aylarda küçədə günəş şüaları altında satılan kremli qənnadı məhsulları, ət, balıq və süd məhsullarını almasınlar. Həmin qida məhsullarını mütləq soyuducuda saxlayan dükanlardan əldə etsinlər.
AİA.Az
Geri dön