ƏBU-DABİ GÖRÜŞÜ – CƏNUBİ QAFQAZDA SÜLH ARAYIŞLARININ YENİ MƏRHƏLƏSİ
Dünən, 11:37. Yazar: azer
2025-ci il iyulun 10-da Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxtı Əbu-Dabidə baş tutan görüş, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevlə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında keçirilmiş ən əhəmiyyətli ikitərəfli diplomatik təmaslardan biri kimi tarixə düşdü. Bu görüş yalnız regionda sülh və təhlükəsizliyin bərqərar olması üçün deyil, eyni zamanda postsovet məkanında yeni siyasi yanaşmaların təşəkkül tapması baxımından da xüsusi önəm kəsb edir. Bu məqalədə həmin görüşün mahiyyəti, müzakirə olunan məsələlər, verilmiş mesajlar və regional mühitə təsiri geniş təhlil olunur. Əvvəla, qeyd edilməlidir ki, Əbu-Dabi görüşü qeyri-ənənəvi vasitəçi olmadan, bilavasitə tərəflərin təşəbbüsü ilə keçirilmiş bir diplomatik platforma idi. Bu, həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın sülh prosesini kənar təzyiqlərsiz və daha praqmatik formada irəlilətmək istəklərinin göstəricisi kimi qəbul oluna bilər. Əgər əvvəlki görüşlər əsasən Aİ və ya Rusiya kimi vasitəçilərin iştirakı ilə keçirilirdisə, bu dəfə tərəflər neytral bir ölkədə – siyasi cəhətdən balanslı mövqe sərgiləyən BƏƏ-də bir araya gəldilər. Görüş geniş tərkibdə başladı. Hər iki ölkənin nümayəndə heyətləri iştirak edirdi. Bu mərhələdə əsasən texniki məsələlərin təhlili və əvvəlki razılaşmaların icra vəziyyəti müzakirə olundu. Daha sonra isə təkbətək formatda davam edən dialoqda liderlər sülh sazişi layihəsinin taleyini, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesini, nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması məsələlərini və ictimai rəydə formalaşan gərginlikləri ətraflı müzakirə etdilər. Əsas diqqət çəkən məqam ondan ibarət idi ki, Ermənistan tərəfi artıq ilk dəfə olaraq açıq şəkildə öz Konstitusiyasında olan Qarabağla bağlı müddəaların dəyişdirilməsi imkanını müzakirəyə çıxardı. Bu, Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyətli bir jest idi. Çünki Azərbaycanın əsas tələbi Ermənistanın ərazi iddialarına hüquqi zəmin yaradan Konstitusiya müddəalarının aradan qaldırılması idi. Paşinyan hökuməti bununla bağlı islahatların gündəmdə olduğunu bildirdi. Sərhədlərin delimitasiyası istiqamətində razılaşdırılmış addımların yerinə yetirilməsi ilə bağlı da tərəflər arasında müsbət dinamika mövcuddur. Görüşdə bu prosesin mərhələli şəkildə və qarşılıqlı etimad şəraitində davam etdirilməsi barədə razılıq əldə olundu. Bu, xüsusən Qazaxın 4 kəndi ilə bağlı məsələlərin konstruktiv formada həllinə zəmin yaradır. Nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması məsələsində isə hələ də müəyyən fikir ayrılıqları qalmaqdadır. Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin konkret formatda fəaliyyətə başlamasını tələb edir. Ermənistan isə bu məsələni “qarşılıqlı əsasda” yanaşma çərçivəsində müzakirə etməyə çalışır. Bununla belə, tərəflər bu məsələnin siyasi manipulyasiya predmeti olmadan texniki əsaslarla həllinin vacibliyini anlayırlar. Görüşdə Prezident İlham Əliyevin siyasi ritorikası əvvəlki illərlə müqayisədə daha strateji və prinsipial idi. O, Azərbaycanın suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün artıq danışıqlar mövzusu olmadığını, Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun tam şəkildə Azərbaycanın yurisdiksiyası altında olduğunu bir daha bəyan etdi. Bu, qarşı tərəfə ünvanlanan sərt, lakin hüquqi baxımdan tam əsaslandırılmış mesaj idi. Görüşün keçirildiyi məkanın – Əbu-Dabinin seçilməsi də təsadüfi deyildi. Bu, bir tərəfdən BƏƏ-nin beynəlxalq diplomatiyada artan rolunu, digər tərəfdən isə Azərbaycanın Yaxın Şərq və Körfəz ölkələri ilə əlaqələrinin dərinləşdiyini göstərdi. Məhz bu səbəbdən, Azərbaycan bu regionda öz sülh təşəbbüslərini daha müstəqil formada reallaşdırmağa üstünlük verir. Ermənistan mediası görüşü “müsbət tendensiya” kimi qiymətləndirdi. Paşinyanın ofisi isə görüşün konstruktiv və nəticəverici olduğunu bəyan etdi. Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin açıqlamasında bu görüşün sülh sazişinin imzalanmasına aparan yolun mühüm mərhələsi olduğu bildirildi. Azərbaycan mediasında isə görüş daha çox Prezident Əliyevin liderlik qabiliyyəti, qətiyyətli siyasi iradəsi və diplomatik dərrakəsinin təzahürü kimi təqdim olundu. Görüş beynəlxalq medianın da diqqət mərkəzində idi. Reuters, AP, Al Jazeera və digər nüfuzlu agentliklər görüşün əsas məqamlarını işıqlandırdılar. Onların şərhlərində əsas fikir ondan ibarət idi ki, Azərbaycan və Ermənistan artıq sülhü real və davamlı şəkildə müzakirə etməyə hazırdırlar. Bu isə regionda gərginliyin azalması üçün ümidverici siqnaldır. Görüş zamanı müzakirə olunan mövzulardan biri də mina xəritələrinin tam ötürülməsi və humanitar məsələlərin həlli idi. Azərbaycan bu məsələdə Ermənistanın qeyri-səmimi yanaşmasını dəfələrlə qabartmışdı. Əbu-Dabidə bu məsələ də açıq şəkildə müzakirəyə çıxarıldı və Ermənistan tərəfi müəyyən öhdəliklər götürdü. Əbu-Dabi görüşü həm də onu göstərdi ki, Cənubi Qafqazda sabitlik yalnız regional aktorların iradəsi və təşəbbüsü ilə təmin oluna bilər. Xarici vasitəçilərin maraqlarının toqquşduğu platformalarda əldə edilən razılaşmalar uzunmüddətli olmur. Buna görə də, Bakı ilə İrəvan arasında birbaşa təmaslar daha səmərəli və dayanıqlı nəticələr verir. Bütün bunların fonunda Azərbaycan ictimaiyyəti bu görüşü ehtiyatlı nikbinliklə qarşılayır. Hər kəs anlayır ki, sülh prosesində yekun sazişə gedən yol hələ uzundur. Lakin Əbu-Dabi görüşü bu yolun real olduğunu və qarşılıqlı siyasi iradənin formalaşdığını sübut etdi.
Nəticə etibarilə, 2025-ci ilin iyulunda keçirilmiş Əbu-Dabi görüşü Azərbaycan diplomatiyasının növbəti strateji uğuru kimi qiymətləndirilə bilər. Bu, Prezident İlham Əliyevin sistemli, qətiyyətli və uzaqgörən siyasətinin məntiqi nəticəsidir. Sülhə aparan yol asan olmasa da, bu yolda atılan hər addım Azərbaycanın milli maraqlarına, regional təhlükəsizliyə və beynəlxalq legitimliyə xidmət edir. Müasir Azərbaycan dövləti sülh istəyən, lakin öz haqlarını qətiyyətlə qoruyan güclü bir dövlət modelini nümayiş etdirir. Əgər Ermənistan bu çağırışlara adekvat cavab verə bilsə, o zaman bölgədə dayanıqlı və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətlər sistemi formalaşa bilər. Əks halda, Azərbaycan öz yolunu tək davam etdirmək gücündədir – həm hüquqi, həm siyasi, həm də strateji cəhətdən.
Fərid Mustafayev
YAP Yasamal rayon Elm və Təhsil Nazirliyinin Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu üzrə ərazi partiya təşkilatının sədr müavini
Geri dön